15) «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» (1886). Өлең мәтіні Мүрсе­йіт көшірмелерінде (1906, 1907, 1910) жазылған. Алғаш 1909 жылғы жинақтың «Халық туралы» атты бірінші бөлімінде жарияланған.

Тұрағұл Абайұлы «Әкем Абай туралы» естелігінде мынадай деректі айтады: «Әкем айтып отырушы еді: қайғы жас жүрекке қатты батады екен, Бәкемнің өліміндей қатты батқан өлім көрмедім деп (Құдайбердіні Бәкем деуші еді). Мағауияның өлгендегісін өлшеп айтқан жоқ, бұрынғы Оспан мен Ғабдрахманның өлімін өлшеп айтып еді. Сқақтың үш сайлауынан кейін, Бәкемнің орнына беремін деп, жиырмадан жаңа асқан Шәһкәрім қажыны болыстыққа сайлатыпты. Шәһкәрім қажы болыс болған соң астыртын ел құрып, әркіммен анттасыпты. Келесі сайлауда Оспанды сайламақ болған екен, оған ел де, Шәһкәрім қажы да қарсы болып, барлық адал деп, әкесі үлкен қажының айтқанына бұрылмай сеніп жүрген достары, құрдасы бұзылып, Күнту дегенді болыс сайлаған жерде бірақ біліпті. Ел бұзылды, сені алдап жүр деп Сқақ келіп айтса, Ербол деген бір досын шақырып сұрапты, ол: «жоқ, Абай, Сқақ бекер айтады», – десе, сеніп отыра беріпті, өзі азырақ сырқат екен.

Осы сайлау 1884-ші жылы болғанда, содан кейін достан, елден түңіліп соққы жегендіктен осы өлеңдерді айтқан секілді: «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек», «Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман», «Қыран бүркіт не алмайды салса баптап», «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым», «Байлар жүр жиған малын қорғалатып», «Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да», «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ» (Абайтану. Таңдамалы еңбектер. І том, 118-бет).

Өлеңнің Мүрсейіт Бікіұлының 1906 жылғы қолжазбасында бастапқы 29 жолы, 1907 жылғы көшірмесінде 18 жолы хатқа түспеген, көп нүктемен беріледі. 1909 жылғы кітапта өлеңнің құрылысы әркелкі, он екі тармақты, жиырма тармақты, төрт тармақты шумақтардан құралған. 1933 жылдан бастап кейінгі жинақтарда төрт тармақтан қайырылып, он екі шумақ боп басылған (мәтінтанулық салыстыруда осы ретті ұстандық – ред.).

1909 жылғы жинақта өлеңнің 2-шумағының 2-жолы «Тағдыр жоқ өткен адам қайта келмек» болып жазылған. Бұл тармақ кейінгі басылымдардың бәрінде «Тағдыр жоқ өткен өмір қайта келмек» деп беріледі. Редакциялық алқаның ұйғарымымен бұл жаңа басылымда «өмір» сөзі қалдырылды.

1909 жылғы басылымда «Екеуінің бірі жоқ, ауыл кезбек» деп келетін 5-шумақтың 3-тармағы 1907 жылғы Мүрсейіт көшірмесінде және жоғарыда аталған жинақтарда «Екеуінің бірі жоқ, ауыл кезіп» болып басылған. Бұл жинаққа 1909 жылғы нұсқасы алынды.

1909 жылғы жинақта «… – ақылды құлаққа ілмек» деп көп нүктемен берілген 6-шумақтың 1-тармағы 1907 жылғы қолжазба бойынша бұл басылымда «Наданға арам – ақылды құлаққа ілмек» болып алынды.

1907 жылғы көшірмеде және әр жылдардағы жинақтарда әрқилы басылып келген «Наданның сүйенгені – көппен дүрмек» дейтін 8-шумақтың соңғы тармағы редакциялық кеңестің шешімімен жалғаулық шылау ретінде «көп пен» болып бөлініп жазылды.

1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977 жылғы басылымдардың бәрінде «Ел бұзылса, табады шайтан өрнек» деп басталатын 10-шумақтың 1-жолы 1907 жылғы қолжазбада – «Ел бұзылса, табады шайтан өрмек», 1995 жылғы жинақта «Ел бұзылса, құрады шайтан өрмек» болып басылған. Бұл жинақта 1909 жылғы басылымы бойынша қалдырылды.

1909 жылғы кітапта «Қолдан келе бере ме жұрт іңгермек» болып жазылған соңғы шумақтың бастапқы жолы қолжазбалар мен кейінгі басылымдар бойынша «Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек» деп алынды.

Өлең мәтіні жинаққа Абай шығармаларының әр жылдардағы басылымдары мен көшірме қолжазбалары салыстырылып, тыныс белгілері түзетіліп берілді.

16) «Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман» (1886). Өлең мәтіні Мүрсейіт Бікіұлының (1906, 1907, 1910) қолжазбаларында бар. 1906 жылғы қолжазбада бұл өлеңнің басым бөлігі көп нүктемен беріледі. Өлең алғаш 1909 жылғы жинақта басылған.

1906 жылғы көшірмеде «…қайғы ойладық, ұлғайды арман» деп басталатын өлеңнің бастапқы жолы 1907 жылғы қолжазбада және 1995 жылғы жинаққа де­йінгі барлық басылымдарында «Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман», 1995 жылғы кітапта «Қартайдық, қайрат қайтты, ұлғайды арман» болып жазылған. Бұл басылымға 1907 жылғы қолжазба бойынша берілді.
1909 жылғы жинақта көп нүктемен берілген:
«Сұм-сұрқия сұмдықпен еп берем деп,
Сүйер жансып, сүйкімді бет берем деп» дейтін 5-шумақтың алғашқы екі жолы 1933 жылғы толық жинақта түсіп қалған. Бұл тармақтар кейінгі басылымдарда Мүрсейіттің 1907 жылғы көшірмесі бойынша толықтырылған.

1907 жылғы көшірмеде «Мал сойсаң, сен мендік бол деп берем деп» деген 6-шумақтың 2-тармағы 1909, 1961, 1977 жылғы жинақтарда «Мал берсем, сен мендік бол деп берем деп», 1939, 1945, 1954, 1995 жылғы кітаптарда «Ет берсем, сен мендік бол деп берем деп» болып басылған. Бұл жинаққа 1909 жылғы литография­лық басылымы бойынша алынды. Осы шумақтың 3-жолы Мүрсейіт көшірмелері мен 1909, 1933 жылғы жинақтарда «Қара қарға секілді шуласын жұрт» деп берілсе, 1939, 1945, 1954, 1995 жылғы кітаптарда «Қара қарға сықылды шуласар жұрт» болып өзгерген. Бұл кітапта «шуласар» сөзі қалдырылды.

7-шумақтың 4-жолы 1906 жылғы көшірмеде – «Мен қапсам, тап бір жер……», 1909, 1933, 1939 жылғы жинақтарда «Мен қапсам, тап бір жерін бөксерем деп» болып жазылған. Бұл тармақ 1907 жылғы қолжазбада және кейінгі басылымдарда «Мен қапсам, бір жеріңді бөксерем деп» болып басылып келеді. Бұл жинаққа 1907 жылғы қолжазба негізінде «бір жеріңді» деп қабылданды.

Мүрсейіт қолжазбалары мен 1933 жылдан бастап кейінгі басылымдарының бәрінде «Орыс айтты өзіңе ерік берем деп» деген 8-шумақтың 1-жолы 1909 жылғы жинақта «….ты өзіңе ерік берем деп» болып көп нүктемен берілген. Осы басылымға қолжазбалар мен кейінгі жинақтарға сүйене отырып, «Орыс айтты» деп қалдырылды.

9-шумақтың 3-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда – «Бай жүрген жұрт бар ма екен қанағатпен», 1909 жылғы жинақта – «Бар ма екен жай жүрген жұрт қанағатпен», 1933 жылғы толық жинақтан бастап кейінгі барлық басылымдарында «Бар ма екен жай жүрген жан қанағатпен» болып басылған. Бұл жинаққа 1909 жылғы нұсқасы алынды.

10-шумақтың алғашқы екі тармағы 1906 жылғы көшірмеде – «Атаны бала аңдыған, ағаны – іні, Ит қорлық …», 1907 жылғы қолжазбада – «Атаны бала аңдыған, ағаны – іні, Ит қорлық немене екен көрген күні?» деп жазылған. 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1977, 1995 жылғы кітаптарда «Атаны бала аңдиды, ағаны – іні, Ит қорлық немене екен сүйткен күні?» болып басылып келеді. Бұл басылымда жинақтарға сәйкес өзгертусіз қалдырылды. Осы шумақтың 3-жолы Мүрсейіт қолжазбаларында және 1933 жылдан бастап жоғарыдағы басылымдардың бәрінде «Арын сатқан мал үшін антұрғанның» деп берілсе, 1909 жылғы жинақта «Жанын сатқан мал үшін антұрғанның» болып басылған. Бұл басылымға 1909 жылғы кітап бойынша алынды.

1906, 1907 жылғы көшірмелерде және 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда өлеңнің соңғы 12-шумағының «Ант ішіп күнде берген жаны құрсын» дейтін алғашқы жолы 1909, 1933, 1939, 1945 жылғы басылымдарында «Ант ішкен, күнде берген жаны құрсын» болып жазылған. Бұл кітапта қолжазбалар бойынша берілді.

17) «Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап» (1886). Өлең алғаш 1909 жылғы кітапта басылған (1-бөлік. «Халық туралы»). Мүрсейіт Бікіұлының қолжазба көшірмелерінде мәтіндік нұсқасы сақталған (1906, 1907, 1910).
1909 жылғы жинақта 7, 8-тармақтар көп нүктемен берілген. Мүрсейіт қолжазбалары негізінде 1933 жылғы жинақта басылды. Бұл тармақтар 1907 жылғы қолжазба негізінде, сондай-ақ, 1933, 1957, 1977, 1995 жылғы жинақтар бойынша:
«Өзі алмайды, қыранға алдырмайды,
Күні бойы шабады бос салақтап», –
деп берілді.

18) «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» (1886). Өлең мәтіні Мүрсейіт қолжазбаларында (1906, 1907, 1910) бар. Алғаш рет 1909 жылғы жинақта (1-бөлік. «Халық туралы») жарияланған.

Өлең 1933, 1939, 1977 жылғы жинақтарда шумақтарға бөлінбей берілген.

1906, 1907 жылғы көшірмелерде – «Бір күн тыртың етеді, бір күн – жыртың» дейтін өлеңнің 12-тармағы 1909 жылдан бастап барлық жинақтарда «Бір күн тыртың етеді, бір күн – бұртың» болып басылған. Бұл басылымда жинақтар негізінде «бұртың» сөзі алынды.

Қолжазбалар мен 1909 жылғы кітапта «Өз басына би болған өңкей қиқым» деп келетін 13-тармақ 1933 жылғы толық жинақтан бастап кейінгі барлық басылымдарда «Бас-басына би болған өңкей қиқым» деп өзгертілген. Жинақта өлеңнің мазмұнына сәйкес «бас-басына» болып қалдырылды.

Өлеңнің 16-жолы Мүрсейіт көшірмелерінде, 1961, 1995 жылғы жинақтарда «Өз қолыңнан кеткен соң енді өз ырқың» деп жазылған. 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1977 жылғы кітаптарда «Өз қолыңнан кетпесе енді өз ырқың» болып басылған. Жинаққа «кеткен соң» деп қолжазбалар бойынша берілді.

2-шумақтың 5-жолы 1906 жылғы қолжазбада «Баста ми, қолда малға талас қылып» деп келсе, 1907 жылғы көшірмеде және барлық басылымдарында «Баста ми, қолда малға талас қылған» болып жазылған. Бұл жинаққа 1907 жылғы қолжазба нұсқасы алынды.

1909 жылғы кітапта «Пых-пых демей қала ма ол да астыртын?» дейтін өлеңнің соңғы тармағы қолжазбалар мен 1933 жылдан бастап барлық жинақтарда «Пыш-пыш демей қала ма ол да астыртын?» болып берілген. Бұл басылымда қолжазбалар бойынша қалдырылды.

19) «Байлар жүр жиған малын қорғалатып». (1886). Өлең мәтіні Мүрсейіт қол­жазбаларында (1906, 1907) бар. Алғаш 1909 жылғы жинақта (1-бөлік. «Халық ту­ралы») жарияланған.

Өлең 1954, 1961 жылғы жинақтарда екі шумаққа бөлініп берілген.

1906 жылғы қолжазбада және барлық басылымдарда «Беріп келсе бір арыз бұтып-шатып» деп келген 6-тармақ 1907 жылғы көшірмеде «Бірге арыз беріп келсе бұтып-шатып» деп жазылады.

Өлеңнің 14-жолы 1907 жылғы көшірме қолжазбада «Шаптырады қалаға бай да аңдатып» деп берілсе, 1906 жылғы көшірме мен барлық жинақтарда «Шаптырады қалаға бай да андатып» болып жазылған.

Өлең мәтіні бұл басылымға 1906 жылғы қолжазба негізінде алынып, тыныс белгілері түзетіліп басылды.

20) «Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да» (1886). Өлең алғаш 1909 жыл­ғы жинақта басылған (1-бөлік, «Халық туралы»). Мүрсейіт қолжазбаларында (1906, 1907, 1910) жазылған.

Өлеңнің жазылу тарихын Мұхтар Әуезов ел ішіндегі нақтылы жағдайлармен байланыстырады: «1886–1889 жылдардағы Абай өлеңдерінің әлеуметтік өмір сарыны тобықты арасындағы уақиғаға тіреледі. Бұл кезде тобықты ішінде жаңа адамдар шығып еді. Оның бірі – алғаш Абайға да дос болып, соңында жау болған Оразбай.

Ол кезде тобықты Құнанбай заманындағыдай емес, Семей ұлығына бағынған кезі. Бұл кезге шейін Абай ел жұмысына араласып жүрген шешен, алғыр, әділ би болған. Әділдігі сонша, Абайға досынан гөрі дұшпаны көбірек билік айтқызған.

Ірі дау болғанда, патша үкіметі өзі шеше алмай әуре болған. Осындай дау тұсында ел әділетшіл билік иесіне мұқтаж болатын. Сондай би де, елдің пана іздейтіні де Абай еді. Құнанбай балаларының әмірі ел ішінде бертінге шейін басым болып келді. Бірақ Абай бір рет би болып, сонан кейін билікті басқа жақтың дос-жарларына береді. Сонда да ел оны билік айтуынан қалдырмай келді. Оразбайлар Абайға іштей бәсеке болады. «Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да» өлеңінде елді адамдық сипатынан айыратын адамдардың мінезін жыр етуі жоғарғы айтылғандарға байланысты» (Әуезов М. Абайтану дәрістері, 48-бет).

Абай бірнеше қайтара арнайы аталып сайланып (назначениемен), шар салу сайлауымен болыс болған. Абай өмірбаянына қатысты архив деректерін келтіре отырып, Бейсембай Байғалиев Абайдың үстінен 1876, 1877, 1879, 1883 жылдарда арыз түсіп, 8 жылдан астам уақыт істі болып, сол шағымдарды теріске шығарғандығын нақтылы іс-қағаздарымен, құжаттармен растаған (Байғалиев Б. Абай өмірбаяны архив деректерінде, 98-бет).

Мүрсейіт Бікіұлының 1906, 1907 жылғы көшірме қолжазбаларында өлең алты шу­мақ көлемінде көшіріліп жазылған. Абай шығармаларының 1910 жылғы қолжаз­бада, 1909, 1957, 1977, 1995 жылғы басылымдарындағы «Бектікте біреу бектеп тұра алмай жүр» деп басталып, әрі қарай берілген бес шумақ бұл қолжазбаларда жоқ.

1906 жылғы көшірмеде өлеңнің 1, 2, 3, 4-тармақтары тұтас жазылмаған. Мәселен, 2-шумақтың 2-тармағындағы «Ол» сөзінен соң көп нүкте қойылыпты.

1-шумақтың 1-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1909 жылғы жинақта «Көңілім қайтты достан да, дұспаннан да».

1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда: «Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да». Бұл жинақта 1933 жылғы басылым бойынша берілді.

2-шумақтың 3-тармағы 1907, 1910 жылғы қолжазбаларда және 1909, 1945, 1954 жылғы жинақтарда – «Мұнан менің қай жаным аяулы деп». 1939, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «жерім». Бұл басылымында «жаным» сөзі алынды.

4-шумақтың 4-тармағы 1906 жылғы қолжазбада: «Ыржайып ызаменен күле алмай жүр».

1907 жылғы қолжазбада, 1909, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтар­да – «Ызаменен ыржиып күле алмай жүр».

1933, 1939 жылғы жинақтарда: «Аза менен ыржиып күле алмай жүр» деп басылған. Бұл жинақта 1907 жылғы қолжазба мен 1909 жылғы жинақ бойынша ­берілді.

5-шумақтың 4-тармағы 1905 жылғы қолжазбада, 1933, 1939 жылғы жинақтарда: «Арсыз жұрттың көңілі тына алмай жүр».

1907 жылғы қолжазбада, 1909, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Арсыз жұрттан көңілі тына алмай жүр».

6-шумағының 4-тармағы 1905 жылғы қолжазбада, 1945, 1954, 1961, 1977 жылғы жинақта «Кісі екен деп үлкеннен ұялмай жүр» болып жазылған. Бұл жинақта 1907 жылғы қолжазба мен 1909, 1933, 1939, 1995 жылғы жинақтардағы «Кісі екен деп ұлықтан ұялмай жүр» нұсқасы алынды.

7-шумақтың 1-тармағы 1909, 1939, 1945, 1954, 1977 жылғы жинақтарда: «Бектікте біреу бектеп тұра алмай жүр». Бұл жинақта 1909 жылы басылым бойынша берілді.

1933 жылғы жинақта – «Бектікте біреу бек деп тұра алмай жүр».

1961, 1995 жылғы жинақта – «Бектікте біреу бекіп тұра алмай жүр».

Бұл жинақта 1907 жылғы қолжазба мен 1909 жылғы жинақ бойынша берілді.

21) «Адасқанның алды – жөн, арты – соқпақ» (1886). Өлең Мүрсейіт көшірмелерінде (1906, 1907, 1910) сақталған. Тұңғыш рет 1909 жылғы жинақта (1-бөлік, «Халық туралы») басылған.

Өлең 1933, 1945, 1961, 1977 жылғы жинақтарда шумақтарға бөлінбей берілген.

1907 жылғы қолжазба мен барлық басылымдарында «Әсте жоқ кеселді істен биттей қорықпақ» деп келетін бастапқы шумақтың 4-тармағы 1906 жылғы көшірмеде «Әсте жоқ кеселді иттен биттей қорқпақ» болып жазылған. Бұл жинақта 1907 жылғы қолжазба негізінде басылды.

2-шумақтың 3-жолы 1906, 1907 жылғы көшірме қолжазбаларда және 1909, 1945, 1961, 1995 жылғы жинақтарда «Қас алдына жымырып келтірем деп» боп бе­рілсе, 1933, 1939, 1954, 1977 жылғы басылымдарында «Қарсы алдына жымырып келтірем деп» болып өзгерген. Бұл жаңа басылымда қолжазбалар бойынша ­алынды.

3-шумақтың алғашқы жолы 1906 жылғы Мүрсейіт қолжазбасында, 1909, 1945 жылғы кітаптарда «Жаздыгүні ақ бөркі бүктелмейді» болса, 1907 жылғы көшірмеде және 1933, 1939, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы басылымдарында «Жаздыгүні ақ бөркі бүктелмейді-ақ» деп жазылыпты. Бұл жинаққа 1906 жылғы Мүрсейіт қолжазбасы негізінде «бүктелмейді» деп берілді. Осы шумақтың 2-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазба көшірмелерде, 1909, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Қолында бір сабау бар, о дағы аппақ», 1961-де – «Қолында бір сабау бар о-дағы аппақ», 1933, 1939, 1945, 1954 жылғы кітаптарда «Қолында бір сабау бар олдағы аппақ» болып басылыпты. Бұл жинақта қолжазбалар бойынша «о дағы» сөзі алынды.

1907 жылғы қолжазбада жазылған өлеңнің «Қу шалбар қулығына болған айғақ» деп басталатын 4-шумағы 1906 жылғы көшірмеде және 1909 жылғы жинақта тұтастай көп нүктемен берілген. Бұл шумақ 1933 жылғы толық жинақта түсіп қалған. Осы бір шумақ 1939 жылдан бастап кейінгі басылымдарда қосылған. Бұл кітапта да шумақтар қалпына келтіріліп басылды.

22) «Бір дәурен кемді күнге – бозбалалық» (1886). Өлең алғаш 1909 жылғы кітапта басылған (1-бөлік. «Халық туралы»).

Мүрсейіт қолжазбаларында көшірілген нұсқалары сақталған (1906, 1907).

1-шумақтың 4-тармағы 1933, 1961, 1977 жылғы жинақтарда «…Дейміз бе еш нәрседен қорғаналық», 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1909, 1939, 1945, 1954, 1995 жылғы жинақтарда – «…Дейміз бе еш нәрседен құр қалалық».

2-шумақтың 2-тармағы 1906 жылғы көшірмеде, 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Біреуді қалжың қылып қолға алалық» болып жазылған. 1907 жылғы қолжазбада – «қылсақ».

2-шумақтың 3-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда – «Қызды ауылға қырындап үйір болсақ».

1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Қызды ауылға қырындап үйір болса».

3-шумақтың 1-тармағы 1909 жылғы кітапта «Демеңдер ойнас іске жұбаналық» болып жазылған. 1905, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «өнбес» сөзімен келген. Бұл жинақта осы нұсқа алынды.

3-шумақтың 3-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1909, 1933, 1939, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Қызды сүйсең, бірді-ақ сүй, таңдап тауып». 1945 жылғы жинақта – «Қызды сүйсең, бірде-ақ сүй, таңдап тауып».

6-шумақтың 2-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Еһе-еһеге» елірме, бозбалалар». 1909 жылғы жинақта «Епе-епегіне» елірме, бозбалалар» болып басылған.

7-шумақтың 2-тармағы 1906 жылғы қолжазбада: «Алдыңда уайым бар шошынарлық».

1907 жылғы қолжазбада, 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда: «Алдыңда уайым көп шошынарлық».

7-шумақтың 4-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда «Икемі, сүйкімі жоқ шалдуарлық».

1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Сүйкімі, икемі жоқ шалдуарлық».

1961 жылғы жинақта бұл тармақ – «Сүйкімі киімі жоқ шалдуарлық» деп басылған.

8-шумақтың 4-тармағы 1909 жылғы жинақта – «Жұмыс қып болмаған соң мал табарлық».

1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Болмаған соң жұмыс қып мал табарлық».

9-шумақтың 1-тармағы 1906 жылғы қолжазбада – «Әке айтпаса жасында ақыл жарлық», 1907 жылғы қолжазбада – «Әке айтпаса басында ақыл жарлық».

1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Басында әке айтпаса ақыл жарлық».

9-шумақтың 2-тармағы 1906 жылғы қолжазбада «Ағайын табылмайды ой саларлық».

1907 жылғы қолжазбада, 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Ағайын табылмаса ой саларлық».

9-шумақтың 3-тармағы 1906 жылғы қолжазбада «Қалжыңбассып өткізген қайран өмір».

1907 жылғы қолжабада, 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Қалжыңбассып өткізген қайран дәурен».

Өлеңнің 10-шумағындағы 2-тармақ 1909 жылғы басылымда «Жақсы айғырда бие жоқ ат туарлық» болып берілген. Осы тармақ Абайдың 1933 жылғы толық жинағында «Үзілмес үмітпенен бас құрадық» деп өзгеріп, мынандай түсіндірме берілген: Бұрын «Жақсы айғырда бие жоқ ат туарлық» делінген сөзді Абай өзі осылай түзеген екен. М. А*» (1933 жылғы жинақ, 83-бет).

Бұл тармақ 1945, 1954 жылғы жинақтарда – «Жақсы айғырда бие жоқ ат ­туарлық» деп басылған.

1906, 1907, 1910 жылғы қолжазбаларда, 1939, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Үзілмес үмітпенен бос қуардық» деп берілген. Бұл жинақта осы нұсқа алынды.

Өлең мәтіні әр жылдардағы қолжазба, жинақтармен салыстырылып берілді.

23) «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» (1886). Өлең алғаш 1909 жылғы жинақта басылды (1-бөлік. «Халық туралы»).

Мүрсейіт қолжазбаларында (1905, 1907, 1910) мәтіндік нұсқасы сақталған.

1-шумақтың 2-тармағы 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда «Нәрсе ғой екі түрлі сыр мен сымбат», 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтар­да – «Екі түрлі нәрсе ғой сыр мен сымбат».

2-шумақтың 3-тармағы 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Сөз мәнісін білерлік кейбіреу бар» болып берілген. Мүрсейіт қолжазбаларында (1906, 1907) «кейбіреу» сөзінің орнында «біреулер» сөзі жазылыпты. Бұл басылымында «біреулер» болып берілді.

2-шумақтың 4-тармағы 1909 жылғы жинақта «Абайла, әрбір сөзді өз халынша», 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жыл­ғы жинақтарда – «Абайлар әрбір сөзді өз халынша».

3-шумақтың 2-тармағы 1906 жылғы қолжазбада «Бір сөзбенен тұрса екен, жанса-күйсе».

1907 жылғы қолжазбада, 1909, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Бір сөзімен тұрса екен, жанса-күйсе».

3-шумақтың 4-тармағы 1907 жылғы қолжазбада, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Оңғақ пұлдай былғайды бір дым тисе» деп жазылған. 1906 жылғы көшірме қолжазбада, 1909 жылғы жинақта «Оңғақ болса» болып келген. 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977 жылғы жинақтарда «оңғақ бұлдай». Бұл басылымда осы нұсқа алынды. Бұл сөз осы басылымда «оңғақ бұлша» деп берілді.

4-шумақтың 3-тармағы 1909 жылғы жинақта «Кейбір жігіт жүреді мақтан күліп» болып келген. 1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1939 жылғы жинақта бұл сөз «күйлеп» деп жазылған. 1933, 1945, 1954, 1961, 1977 жылғы жинақтарда «көйлеп» болып тұр. 1995 жылғы жинақта Мүрсейіт қолжазбалары бойынша берген. Мұхтар Әуезов 1933 жылғы жинаққа жасаған түзетулерінде: «Кейбір жігіт жүреді мақтан көйлеп» деп өзгерткен (Әуезов М. Абайтанудан жарияланбаған материалдар, 25-бет). Бұл жаңа жинақта 1906, 1907 жылғы қолжазбалар негізінде «мақтан күйлеп» деп берілді.

6-шумақтың 2-тармағы 1906 жылғы қолжазбада, 1909 жылғы жинақта, «Біріңді бірің сөйле сөзің тосып», 1907 жылғы қолжазбада, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «Біріңнің бірің сөйле сөзің тосып».

6-шумақтың 3-тармағы 1909 жылғы жинақтағы қалпынша «Біріңді бірің ғиззәт, құрмет қылыс» деп берілді. 1907 жылғы қолжазбада, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «қылыс» сөзі «етіс» деп берілген. 1906 жылғы қолжазбада – «қылып».

8-шумақтың 4-тармағы 1933, 1939, 1945, 1961, 1977 жылғы жинақта – «Төбетке өлекшіннің бәрі бір бас».

1909, 1954, 1995 жылғы жинақтарда – «Төбетке өлекшіннің бәрі бір бәс». Бұл жинақта 1909 жылғы басылым бойынша алынды.

10-шумақтың 1-тармағы 1909 жылғы басылым бойынша «Көп жүрмес, жең­сікқойлық тез-ақ тозар» болып берілді. 1933, 1961 жылғы жинақтарда – «тез-ақ».

1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1939, 1945, 1954, 1977, 1995 жылғы жинақтарда «әлі-ақ».

12-шумақтың 4-тармағы 1909 жылғы жинақта «Кімі ипаңдау келеді, кімі – тантық» деп қате басылған.

1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1933, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Кімі паңдау келеді, кімі – тантық».

13-шумақтың 4-тармағы 1905, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1909, 1939, 1945, 1954, 1961, 1977, 1995 жылғы жинақтарда – «Жыртаң-тыртаң қызылдан шығады ерек».

1933 жылғы жинақта – «Жыртаң-тыртаң қызылдан шығады ермек».

14-шумақтың 4-тармағы: «Тату болса, райыс үстіндегі үй» деп, 1909 жылғы жинақтағы қалпында берілді. Бұл сөз кейде «риаз» (1995 жылғы жинақта) болып та жазылып келген. 1933 жылғы басылымда осы сөзді Мұхтар Әуезов өз қолымен «райыс» деп түзеткен (Әуезов М. Абайтанудан жарияланбаған материалдар, 26-бет).

1939, 1945, 1954, 1961, 1977 жылғы жинақта бұл сөз «райыс» деп берілген.

1906, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1995 жылғы жинақтарда – «риаз».

17-шумақтың 2-тармағы 1905, 1907 жылғы қолжазбаларда, 1909, 1933, 1961 жылғы жинақтарда «Сазданбасын қабақпен имендіріп» болып жазылған.