Institute structure
DEPARTMENTS
«Abay Studies and Modern Literature»
Head – MADIBAYEVA Kanipash Kaisakyzy, Doctor of Philological Sciences, Professor
«Fine Arts»
Head – D.S. Sharipova, PhD in Art History, Associate Professor
«Scientific Innovation «Manuscript and Textology»
Head – Zhumashai Sailaukyzy RAKYSH, PhD in Philology, Associate Professor
«Scientific and Cultural Center «Auezov House»
Director – Diar Askarovich KONAYEV
«Musicology»
Head – KAZTUGANOVA Ainur Zhasanbergenovna, PhD in Art History, Associate Professor
«Literature and Artistic Journalism in the Era of Independence»
Head – Gulzhakhan Zhumaberdikyzy ORDA, Doctor of Philology, Professor
«Theater Studies and Film Studies»
Head – Amangeldy Orazbayuly MUKAN, PhD in Philology, Associate Professor
«Folklore Studies»
Head – Kenzhekhan Islamzhanuly MATYZHANOV, Academician of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Doctor of Philological Sciences, professor.
«International Relations and World Literature»
Head – Svetlana Viktorovna ANANYEVA, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor
Department of «Abai Studies and Literature of the New Era»
The Department of “Abai Studies and Literature of the New Era” is dedicated to researching the life and literary heritage of Abai, as well as exploring the issues of Abai studies. It was established in 1944 under the leadership of M.O. Auezov at the Institute of Language and Literature of the Kazakh Branch of the USSR Academy of Sciences. In its early years, prominent scholars such as M. Auezov, M.S. Silchenko, K. Zhumaliev, Y. Duisenbaev, B. Kenzhebaev, K. Mukhamedkhanov, Zh. Ysmagulov, and others worked in the department.
On June 15, 1951, the Institute of Language and Literature of the Kazakh SSR Academy of Sciences, together with the Union of Writers of Kazakhstan, organized a scientific debate on Abai’s literary legacy. The result was a resolution declaring Abai’s works as contradictory to historical truth, fabricated, false, and harmful. Consequently, M.O. Auezov faced persecution and was forced to leave the republic. Scholars such as K. Zhumaliev, E. Ysmailov, K. Mukhamedkhanov, and others were sentenced to lengthy terms. Following this, the department of Abai studies was closed, and research continued only within the framework of the Abai Literary and Memorial Museum in Semey.
Nevertheless, these groundless accusations could not diminish Abai’s creative genius. In 1954, the 50th anniversary of his death was widely celebrated, leading to the publication of numerous articles about his life and works. Under the guidance of M.O. Auezov, two-volume collections of Abai’s works with textual clarifications and scientific commentary were prepared and published.
Later, the department operated as part of the Department of Kazakh Literature History under the leadership of Corresponding Member of the Kazakh SSR Academy of Sciences, Doctor of Philological Sciences, Professor Y.T. Duisenbaev (1961–1976), Professor Ә.Zh. Derbisalin (1976–1986), and Professor M. Myrzaakhmetov.
The department has conducted extensive research on various aspects of Abai’s work. Among significant contributions are the joint works of M. Auezov and B. Kenzhebaev, such as “Abai – The Great Kazakh Poet (1845–1945),” M.S. Silchenko’s book “Abai,” and studies by B. Kenzhebaev, E. Ysmailov, K. Zhumaliev, and other scholars.
From 1987 to 1998, under the leadership of Sh.K. Satpaeva, significant work was done on pressing issues in Abai studies. During Kazakhstan’s independence, Abai studies gained the opportunity for unrestricted development, free from the influence of Soviet-era ideology.
In the fall of 2001, after Academician S. Kaskabassov became the head of the institute, the department was renamed “Abai Studies and Literature of the New Era.” In 2001–2002, it was led by Academician Z. Akhmetov, and from 2003–2006, by Professor A. Ygeubaev, who played a significant role in updating research related to Abai’s era.
Today, the department is headed by Doctor of Philological Sciences, Professor Қ.Қ. Madibai. The team includes young researchers actively working on the textual analysis of Abai’s works and preparing academic publications. Among recent achievements is the three-volume collection of Abai’s works, published to mark his 175th anniversary.
The department continues its activities, implementing research projects such as “Abai’s Teachings – The Spiritual and Cultural Code of the Nation” and “Textual Analysis of Abai’s Poems and Poems: A Comparative Study of Manuscripts and Printed Editions of the Late 19th and Early 20th Centuries.”
Department of Fine Arts
The department’s research interests focus on a comprehensive study of national art and architecture within the context of modern scientific strategies and the general trends of the global artistic process.
Currently, under the leadership of Candidate of Art History D.S. Sharipova, the Department of Fine Arts is staffed by young specialists, including A.B. Kendzhakulova, Zh.A. Aksakalova, and M.M. Kelsinbek.
Thanks to the efforts of a prominent figure in Kazakh culture, Academician A.K. Zhubanov, the Art Studies Sector of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR was established in Kazakhstan. Starting in 1950, the sector was headed by Doctor of Art History, Corresponding Member of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR B.G. Yerzakovich.
In 1961, the sector was integrated into the M.O. Auezov Institute of Literature and Art as the Department of Theater Studies and Fine Arts.
From 1971 to 1990, the position of head of the Fine Arts Department was held by Candidate of Art History G.A. Sarykulova. From 1992 to 1995, the department was led by the Honored Cultural Worker of Kazakhstan and Academician of KazGASA, Sh.E. Ualikhanov. From 1995 to 2017, the department was headed by Professor and Doctor of Art History R.A. Ergalieva.
In recent decades, the department has worked on the following research projects:
- “Masters of Fine Arts of Kazakhstan” (Volumes 3 and 4, 2004–2008);
- “Fine Arts of Kazakhstan: The Period of Independence” (2009);
- “The Idea of Independence and Artistic Culture” (Books 3, 6, and 9, 2010–2011);
- “The Idea of Independence in the Fine Arts of Kazakhstan” (2011);
- “100 Masterpieces of Kazakh Art” (2010, reissued in 2013);
- “Cultural Polylogue: Fine Arts of Kazakhstan’s Diasporas” (2014);
- “Kazakh Art Abroad” (2014);
- “Synthesis of Arts in the Artistic Culture of Kazakhstan at the Turn of the 20th–21st Centuries” (2017);
- “Kazakh Ornaments: Interpretation and Specificity in the Art of Kazakhstan Through the Ages”;
- “The Image of Fine Arts of Kazakhstan in the Context of the Global Artistic Process” (2017);
- “Cultural Memory as a Spiritual Resource of the National Idea ‘Mangilik El’ in Contemporary Fine Arts and Architecture of Kazakhstan” (2022);
- “Fine Arts of Kazakhstan in the Context of Spiritual Renewal” (2022).
The department’s researchers are currently conducting studies within the framework of major projects:
- “Fine Arts and Architecture of Kazakhstan During the Independence Period: The Style of the Era and Continuity of Traditions”;
- “The Phenomenon of Intermediality in Contemporary Kazakh Culture: Theoretical Foundations and Artistic Practices”;
- “The Transit of Cultural Values Across Time and Space.”
All projects aim to study and determine the role of national art in the process of reviving national self-awareness and historical memory, to promote the development of domestic art during the independence period, and to comprehensively explore intermedial genres in contemporary Kazakh art.
Scientific and Innovative Department «Manuscripts and Textology»
On August 1, 1990, the Government of Kazakhstan issued a special resolution to establish the Scientific Center “Manuscripts and Textology” at the M.O. Auezov Institute of Literature and Art. This center became the first specialized scientific structure in the history of Kazakhstan dedicated to studying ancient manuscripts and lithographic books.
The department’s main collection includes over 500,000 items stored in approximately 1,500 folders. These include ancient manuscripts in Kazakh and Eastern languages (Arabic, Persian, Tatar, etc.) and lithographic books from the 19th and early 20th centuries related to Kazakh culture and history. Additionally, the collection comprises about 700 audio tapes, microfilms, and microfiches.
The department’s scholars have published over 200 scientific works, including about 50 research papers and monographs. As part of the state program “Cultural Heritage,” the department staff prepared the globally unparalleled 100-volume series “The Words of Ancestors”.
The Manuscripts Department of the M.O. Auezov Institute of Literature and Art was established in 1962. Over the years, it has been led by prominent scholars, literary critics, and folklorists, including Hero of the Soviet Union, academician of the USSR Academy of Pedagogical Sciences, Doctor of Philology, Professor M. Gabdullin; Doctors of Philology and Professors M. Bazarbayev, A. Narimbetov, O. Nurmagambetova, Sh. Ybyraev, A. Seydimbek, Zh. Tilepov, B. Azibayeva; academician of the NAS RK, Doctor of Philology, Professor S. Kaskabasov; and Candidates of Philology S. Seitov, U. Subhanberdina, S. Kosanov, T. Albekov, and T. Kydyr. Currently, the department is headed by Candidate of Philology Zh. Rakish.
Since its inception, the department has significantly contributed to the history of national science. Its staff has published scientific monographs, research works, multivolume editions, and collections, including:
- the multivolume “History of Kazakh Literature” (1959–1962),
- the three-volume scientific edition “Heroic Epics” (1961–1964),
- the three-volume “Aitys” (1965),
- the three-volume “Fairy Tales” (1959–1963),
- the 13-volume “Scientific Description of Kazakh Manuscripts” (1975–2022),
- the four-volume “Kazakh Literature, Criticism, and Art” (1996),
- bibliographic indexes on Kazakh folklore and folkloristics (2005, 2009),
- the 17-volume “Kazakh Folk Literature” (1986–1996),
- seven volumes of the multivolume “The Words of Ancestors” (2002),
editions of the works of Suinbai Aronuly (2015), “The Hikmets of Khoja Ahmed” (2020), and others.
The department has published the 10-volume anthology “The Folklore of the Steppe” (2019–2020), the edition “Kazakh Epic” (2010), and a reference guide to the 100-volume “The Words of Ancestors” (2022).
Its staff contributes to preparing the complete academic collections of works by outstanding figures of Kazakh literature and art, including Abai (2020), Zhambyl (2021), and Akhmet (2022). Academic editions of the works of Magzhan and Shakarim are also in progress.
The department employs five candidates of science, two PhD doctors, three PhD doctoral students, and three masters of science.
Since 2001, the department has been implementing projects, including:
- “Kazakh Manuscripts – An Inexhaustible Treasure of the Spiritual Culture of Modern Kazakhstan” (2001–2003),
- “Manuscript Heritage and Spirituality” (2003–2005),
- “Current Issues in Textology” (2006–2008),
- “Manuscript Versions of Kazakh Epics on Independence: Preservation, Systematization, and Publication” (2009–2011),
- and other projects, including studies on post-folklore and pressing issues in literary studies (2022–2024).
Scientific and Cultural Center «Auezov House»
The Memorial Museum-House of M.O. Auezov is one of the most prominent historical and cultural landmarks in our country today. In 1997, a new exhibition hall dedicated to the life and works of M. Auezov was built. That same year, in celebration of the writer’s 100th anniversary, a grand opening ceremony was held for the renovated museum and new exhibition hall. The President of the country attended the event and left warm wishes in the guest of honor book. The main architectural project for the new building was designed by Sh. Mataibekov, while artist B. Kosherbayev created the exhibition displays dedicated to M. Auezov’s life and works. The building was designed to be partially submerged in the ground, with a dome on the roof resembling the Kaaba in Mecca. The architect’s vision was for the museum to serve not only as a place to honor Kazakh literature but also as a symbol of the spiritual heritage of the Kazakh people.
After the death of Mukhtar Auezov in 1961, the Council of Ministers of the Kazakh SSR issued a decree on August 10, 1961, to transform the house where the writer lived into a museum.
On November 28, 1963, the Mukhtar Auezov Literary Memorial Museum-House opened its doors to visitors for the first time. The two-story house, where M. Auezov spent the last ten years of his life (1951–1961), became a place of memory. In a letter to literary scholar Z.S. Kedrina dated August 18, 1951, Auezov shared that he had moved here with his family in late June 1951, while the house’s construction had begun in May 1950.
It was in this house that the writer completed his years-long work on the epic The Path of Abai. The building was designed by architect G. Gerasimov and consists of seven rooms: four on the first floor and three on the second.
As the writer himself said, “Abai became my lifelong theme.” The novel The Path of Abai took him twenty years to complete. The first volume of the epic, published in 1942, was gifted by Auezov to his daughter Layla with the inscription: “To my hope and joy, my most beloved Lelyusenka. With strong faith in your bright future. Papa.” The second volume was published in 1947 and earned the author the First Class State Prize (Stalin Prize). In 1959, The Path of Abai became the first work from the Soviet East to be awarded the Lenin Prize. French writer Louis Aragon praised the epic as one of the best works of the 20th century.
The four-volume epic spans fifty years of the social, domestic, and family life of the Kazakh people, vividly depicted through the figure of Abai—a thinker, poet, and public figure. The novel’s plot is based on biographical facts from Abai’s life. Academic K.I. Satpayev called the novel an “encyclopedia of Kazakh life.” The Path of Abai has been translated into more than 50 languages.
The exhibition dedicated to the epic features the Lenin Prize diploma, the writer’s awards, his typewriter, inkwell, and a robe sewn by Abai’s granddaughter Vasilia specifically for M. Auezov. For his contributions to science and literature, the writer was twice awarded the Order of the Red Banner of Labor (1945, 1956), and in 1957, he was named an Honored Scientist of the Kazakh SSR.
In 1997, the centennial celebration of M. Auezov began in France and concluded in his homeland. As part of the jubilee, international conferences were held in Paris, Bishkek, Leningrad, Almaty, and Semey. A commemorative plaque was unveiled at Leningrad University, where the writer had studied. Gold and silver coins featuring his image were issued. In 1999, M. Auezov was recognized as the “Luminary of the Century” by the International Abai Khan Foundation, the Society for the Protection of Kazakhstan’s Historical and Cultural Monuments, and the Altyn Adam Foundation.
On November 3, 2009, the Heraldic Council under the President of the Russian Federation awarded M. Auezov the title “Personality of St. Petersburg” and presented the museum with a medal featuring the profile of Peter the Great.
In the exhibition hall, visitors can view Abai’s Songs (1963), a painting by renowned artist Kanafiya Telzhanov, which depicts a boy (the future writer M. Auezov) with his grandfather Auez sitting on spring grass. The painting symbolizes generational continuity and cultural connection. Also on display is the marble bust Youth of Mukhtar (1963) by sculptor Peter Usachev.
The exhibition concludes with a quote from the article The Foundation of Humanity is Woman: “Kazakh, if you do not wish to remain in oblivion, nurture and refine your cradle.”
The museum also houses a cinema hall where films and documentaries based on M. Auezov’s scripts are shown. The Scientific and Cultural Center regularly organizes conferences and cultural events.
«Музыкатану» бөлімі
«Музыкатану» бөлімінің тарихы 1946-жылы ҚазКСР Ғылым академиясы Президиумының жанындағы «Өнертану» секторының құрамында болып, сол ашылған кезеңнен бастау алады. Бөлімде дәстүрлі музыкалық өнер (фольклорлық сарындар, ән, күй, жыр) мен кәсіби композиторлық шығармашылықтың тарихи және теориялық мәселелері ғылыми тұрғыдан зерттеліп келеді. Сонымен қатар Қазақстан аймақтарына экспедициялық сапарлар ұйымдастырып, көптеген халық мұраларын, әнші-күйші туындыларын таспаға жазып, қағазға түсіріп, келешек ұрпаққа аманаттау амалдары жүзеге асырылуда.
Бұл сектордың негізін қалаған музыкатанушы, композитор, дирижер, ҚР ҰҒА-ның академигі (1946), өнертану ғылымдарының докторы, ҚазКСР-інің халық артисі (1944) А.Қ.Жұбанов 1950 жылға дейін бөлім меңгерушісі міндетін атқарды. Ал 1951-61 жылдары ҚазССР Ғылым академиясының Тіл және әдебиет институтындағы өнертану бөлімін, кейін 1961-68 жылдары М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының музыкатану бөлімін басқарды. Академик А.Қ.Жұбановтан кейін бөлім меңгерушісі ретінде ҚР ҰҒА корр.-мүшесі, ө.ғ.д. Б.Г.Ерзакович (1968-1986), ҰҒА корр.-мүшесі, ө.ғ.д., профессор С.Ә.Күзембай (1987-1993 және 2000-2011), ө.ғ.д., профессор Б.И.Қарақұлов (1994-1998), ө.ғ.к. З.Қ.Қоспақов (1999-2000), ө.ғ.к., доцент Г.Ж.Мұсағұлова (2012-2017) басқарған. 2017 жылдың қараша айынан бастап, бүгінгі күнге дейін бөлім меңгерушісі қызметін ө.ғ.к., қауымдастырылған профессор А.Ж.Қазтуғанова атқарып келеді.
Музыкатану бөлімінде жоғары дәрежелі музыкатанушы-мамандар жұмыс істеді. Атап айтқанда, өнертанушы-ғалымдардың алдыңғы легінде: А.Қ.Жұбанов, Б.Г.Ерзакович, М.М.Ахметова, Б.Ғ.Ғизатов, Ж.Ж.Рсалдин, З.Қ.Қоспақов, Т.Мерғалиев, Ғ.Н.Бисенова, А.З.Темірбекова, Н.С.Кетегенова, З.Б.Жанұзақова, Т.Бекхожина, С.Ә.Күзембай, Б.И.Қарақұлов және т.б. болды. Аға буын зерттеушілердің жолын Қ.Ж.Жүзбасов, А.Қ.Омарова, Ж.С.Ордалиева, Г.Ж.Жоламанова, Р.Т.Несіпбай, Ғ.З.Бегембетова сияқты ғылым кандидаттары жалғастырды. Кейінгі зерттеушілердің қатарында Ә.А.Нұрбаев, А.З.Бұлтбаева, Р.С.Малдыбаева, А.Ж.Қазтуғанова, Г.Ж.Мұсағұлова, Л.Ә.Жұмабекова, Б.Ж.Тұрмағамбетова, З.М.Касимова және т.б. болды.
Этнограф-ғалымдар жинаған іссапар материалдары музыкалық-этнографиялық жинақ ретінде баспа бетін көрді. Соның нәтижесінде, Б.Ерзаковичтің «Қазақстанның халық әндері» (1955), «Қазақтың советтік халық әндері» (1959), З.Жанұзақованың «Қазақ халқының аспапты музыкасы» (1964), Т.Бекхожинаның «Қазақтың 200 әні» (1967), Т.Мерғалиевтің «Домбыра сазы» (1972), «Жаңа дәуір жыршысы» (1980), А.Темірбекованың «Қазақтың халық әндері» (1975), Б.Қарақұловтың «Асыл мұра» (1981) Б.Ерзакович, Б.Қарақұлов, З.Қоспақовтың «Қазақтың музыкалық фольклоры» (1982) және т.б. жарияланды. Сол жылдардан бастап, Институт ұйымдастырған іссапарлардан халық композиторларының шығармашылығындағы әр тұлғаға жеке тоқталып өтетін шағын кітапшалар шығарылып келген. Мысалы, Кенен Әзірбаевтің «Кенен Әзiрбаевтың әндерi» (1955), Қожағұлұлы Біржан сал «Әндері» (1959), «Ләйлім шырақ» (1983), Ақан сері Қорамсаұлының «Әндері» (1959), «Маңмаңгер» (1988), Жаяу Мұсаның «Ән, күйлері» (1959), «Әнші тағдары» (1971), «Ақ сиса» (1985), Абай Құнанбаевтың «Абайдың музыкалық творчествосы» (1954), «Айттым сәлем, Қаламқас» (1986), Әсет Найманбаевтың «Інжу-Маржан» (1992), Үкілі Ыбырай Сандыбайұлының «Гәкку» (1995) және т.б. ән жинақтары басылып шықты.
Іргелі зерттеулерден бөлім қызметкерлері Б.Ерзакович «Песенная культура казахского народа» (1966), М.Ахметова «Песня и современность» (1968), «Советтік қазақ музыкасы» (1975, А.Жұбанов және Б.Ерзаковичпен соавторлықта), Б.Ғизатов «Академик Ахмет Жубанов» (1972), Б.Темірбекова «Ладо-ритмическая основа казахской советской народной музыки» (1975), С.Күзембаева «Формирование гармонии в казахской музыке» (1977), «Воспеть прекрасное» (1982), «Национальные художественные традиции и их конвергентность в жанре казахской оперы» (2006), З.Қоспақов «Әнші тағдыры» (1971), «Сыр тартсақ тарихынан әншіліктің» (1996), «Қазақтың әншілік өнері» (1998), А.Омарова «Жамбыл и Айкумыс» Л.А.Хамиди» (1995), Р.Несіпбай «Кюй-токпе в системе традиционного мироотношения казахов (проблемы темы, формы и композиции)» (2000), Ж.Ордалиева «Созвучие: Габит Мусрепов и музыка» (2006), Г.Мұсағұлова «Национальное своеобразие речитаций в казахской опере» (2008), А.Бұлтбаева «Эпос және музыка» (2008), А.Қазтуғанованың «Қазақтың арнау күйлері (жанр және стиль мәселелері) (2008) т.с.с. еңбектерін шығарды.
Соңғы жиырма жылда бөлімде көптеген ғылыми жобалар жүзеге асырылды:
– «Қазақстанның өткен дәуірдегі және қазіргі заман музыка өнері» (2003-2005 ж.ж.) жобаның нәтижесінде «Қазақ өнерінің тарихы» атты 3 томдығы (2006, 2007) жарық көрді;
– «Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасы аясында (2004-2009 ж.ж.) «Қазақ музыкасы. Антология. – 5 т. – 1-т. Көне музыкалық фольклор» (2005), «Қазақ музыкасы. Антология. – 5 т. – 2-т. Орта ғасырдағы қазақ музыкасы» (2005), «Қазақ музыкасы. Антология. – 5 т. – 3-т. Алғашқы авторлық музыка» (2006), «Қазақ музыкасы. Антология. – 5 т. – 4-т. Кәсіби халық композиторларының шығармашылығы» (2006), «Қазақ музыкасы. Антология. – 5 т. – 5-т. Кәсіби халық композиторларының шығармашылығы» (2006) атты еңбектер жарық көрді.
– «Қазақстанның қазіргі заман музыка өнері: ағымдар мен бағыттар» (2006-2008 ж.ж.) жобаның нәтижесінде «Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы музыка өнері» (2008) атты ұжымдық монография және «А.В.Затаевич. 500 казахских песен и кюйев» (толықтырылған, реставрацияланған академиялық басылым; 2007) жарық көрді.
– «Тәуелсіздік идеясының әдебиетте және өнерде бейнеленуі» (2009-2011 ж.ж.) атты жоба нәтижесінде «Дәстүрлі музыка мен композиторлық шығармашылықтағы тәуелсіздік идеясы» (2011) атты ұжымдық монография, «Қазақ опералары» (қазақ және орыс тілдерінде, 2010) атты жинақ жарық көрді.
– «Қазақстандағы халықтардың әдебиеті, фольклоры және өнері» (2012-2014 ж.ж.) атты жоба нәтижесінде «Музыкальное искусство народа Казахстана» (2014) атты ғылыми ұжымдық монография жарық көрді.
– «Ғылыми қазына» (2012-2014 ж.ж.) мақсатты бағдарлама аясында «Классикалық зерттеулер» кітап сериясы бойынша «Жұбанов А. «Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы» атты классикалық зерттеулердің 2-ші томы (2012), «Ранние предпосылки казахского музыкознания» 14-ші томы (2013) жарық көрді.
– «Ұлт зиялылары қазақ музыкасы туралы» 32-ші том (2014), «Ұлы дала тұлғалары» сериясымен «Құрманғазы» (2014) атты еңбектер жарық көрді;
– «Шетел қазақтарының әдебиеті, фольклоры және өнері» (2012-2014 ж.ж.) жоба нәтижесінде «Шетел қазақтарының өнері: музыка мәдениеті» (2014) атты ұжымдық монография жарық көрді.
– «Қазақ музыкасындағы Мәңгілік ел идеясы» (2015-2017) «Казахская музыка: национальная идея «Мәңгілік ел» (2017) атты С.Ә.Күзембайдың авторлық монографиясы мен «Идея «Мәңгілік ел» в казахской музыке» (2017) атты ұжымдық монография жарық көрді.
– «Историческая значимость Ассамблеи народа Казахстана в межэтнической культурной интеграции» (2015-2017) атты жоба нәтижесінде «Историческая значимость Ассамблеи народа Казахстана в межэтнической культурной интеграции» (2017) атты ұжымдық монография жарық көрді.
– «Интеграционные процессы в музыкальной культуре тюркоязычных народов» (2015-2017) атты жобы нәтижесінде «Интеграционные процессы в музыкальной культуре тюркоязычных народов» атты ұжымдық монография мен З.Касимованың «Интеграционные процессы в музыкальной культуре тюркоязычных народов (на материале свадебных песен)» атты авторлық монографиясы жарық көрді.
«Жаһандық дәуірдегі қазақ дәстүрлі музыка мәдениетінің жаңғыруы» (2018-2020 ж.ж.) атты жоба нәтижесінде «Жаһандық дәуірдегі қазақ дәстүрлі музыка мәдениетінің жаңғыруы» (2020) ұжымдық монография мен «Жаһандық дәуірдегі күй өнерінің даму үдерісі» атты А.Қазтуғанованың (2020) авторлық монографиясы жарық көрді.
«Дала фольклоры мен музыкасының 1000 жылы» (2019-2020) атты бағдарлама аясында «Ұлы даланың көне сарындары: Антология. Үш томдық. – Т. 1: Музыкалық фольклор. Дәстүрлі ән өнері» (2019), «Ұлы даланың көне сарындары: Антология. Үш томдық. – Т. 2: Аспаптық көне сарындар. Дәстүрлі күй өнері» (2020), «Көне күйлерді жүйелеу және іріктеу жұмыстарының өзекті мәселелері» (2020) атты еңбектер жарық көрді.
«Әдебиеттану және өнертану саласындағы қоғамдық сананы жаңғырту жағдайында жаңа гуманитарлық білімді қалыптастыру және инновациялық зерттеулер жүргізу: әлемдік тәжірибе және отандық практика» (2021-2022 ж.ж.) атты жоба аясында «Музыкатану саласындағы инновациялық ізденістер» (2022) атты ұжымдық монография жарық көрді.
Сондай-ақ «Музыкатану» бөлімінің ұйымдастыруымен өткен конференция материалдарының жинақтарын, атап айтқанда:
- «Қазақстан мен Орталық Азияның дәстүрлі және қазіргі өнері» (2004);
- «Ахмет Жұбанов және Қазақстанның өнертану ғылымы» (А.Қ.Жұбанов – 100) (2006);
- «Б.Г.Ерзакович – музыка зерттеуші» (Б.Г.Ерзакович – 100) (2008);
- «Ұлттық музыкатану ғылымының өзекті мәселелері» (С.Күзембай – 75) (2012);
- «Ғасырлар кеңістігіндегі көне сарындар» (А.В.Затаевич – 150) (2019);
- «Ұлт мәдениетіндегі рухани құндылықтар: ғылым мен өнер әлеміндегі Жұбановтар әулеті» (А.Қ.Жұбанов – 115) (2021);
- «Әсемдікті әспеттеу – мәңгілік рухани құндылық» (С.Күзембай – 85) (2022) атты жинақтарды баспадан шығарды.
Бүгінгі күні, «Музыкатану» бөлімінде «Уақыт пен кеңістіктегі мәдени құндылықтар транзиті» (2023-2024 ж.ж.) атты нысаналы бағдарлама аясында «Қазақ музыкасы және ұлттың рухани әлеуеті» атты ұжымдық монография, «Қазіргі әдебиеттану мен өнертанудың өзекті мәселелері» (2023-2024) іргелі жоба аясында «Қазақстанның күйтану тарихы» атты авторлық монография әзірленуде. Сонымен қатар «Жаңа гуманитарлық білімді қалыптастыру үдерісіндегі академиялық музыкатану ғылымы» (2023-2025 ж.ж.) атты жобасы іске қосылды.
«Тәуелсіздік дәуіріндегі әдебиет және көркем публицистика» бөлімі
Тәуелсіздік дәуіріндегі әдебиет және көркем публицистика бөлімі қазіргі қазақ әдебиетінің іргелі мәселелерін зерттеумен айналысады. Бөлімнің тарихы 1934 жылы КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалы құрылған кезден бастау алады. Алғашында әдебиет секторы, кейін қазақ совет әдебиеті деп аталған бөлім әдебиет тарихын зерттеумен айналысты. Кейіннен Қазіргі қазақ әдебиеті бөлімі деп аталды.
Бөлімді әр жылдары Е.В.Лизунова, Е.Ысмайылов, М.Қаратаев, М.Базарбаев, С.Қирабаев, Қ.Ергөбек, Б.Ыбырайым, Н.Ақыш, Б.Майтанов сынды белгілі ғалымдар басқарды. Сондай-ақ бөлімде әр жылдары көрнекті ғалымдар – Е.Ысмайылов, Е.Лизунова, Қ.Жұмалиев, Ә.Тәжібаев, Т.Нұртазин, Б.Шалабаев, М.Базарбаев, С.Қирабаев, Ы.Дүйсенбаев, Р.Бердібаев, Ш.Елеукенов, Т.Кәкішев, М.Дүйсенов, А.Нұрқатов, Ә.Шәріпов, Б.Наурызбаев, Т.Әбдірахманова (ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты), М.Хасенов, Ж.Ысмағұлов, С.Ордалиев, Ә.Нарымбетов, М.Атымов, Д.Қамзабекұлы, Р.Тұрысбеков, Г.Елеукенова, филология ғылымдарының кандидаттары – Р.Рүстембекова, Ә.Райымбеков, Е.Жақыпов, К.Жыңжасарова, Ж.Молдағалиев, А.Нағметов, С.Баймолдин, Б.Дәрімбетов, Ш.Сариев, Т.Шапай, Қ.Керейқұлов, С.Аққұлұлы, Ж.Досбай, ғылыми қызметкерлер – Б.Жұмағалиева, З.Ілиясов т.б. ұзақ жылдар бойы жемісті еңбек етті.
Бүгінде бөлімнің меңгерушісі – Гүлжаһан Жұмабердіқызы Орда.
Бүгінде бөлімнің меңгерушісі – Гүлжаһан Жұмабердіқызы Орда. Ол «Қошке Кемеңгерұлының әдеби мұрасы» тақырыбында кандидаттық, «Әдебиеттану ғылымының проблемалары және Мүсілім Базарбаев зерттеулері» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғап, «Алаштың бір ардағы» атты монографиясы үшін М.О.Әуезов атындағы сыйлықтың лауреаты атанған. Ұлттық ғылыми кеңестің мүшесі әрі қазақ әдебиеті бойынша орта білім беру жүйесіне арналған бірнеше оқулықтың авторы.
Қазіргі таңда бөлім «Қазіргі поэзиядағы модификация: стиль, ырғақ, форма» және «Балалар әдебиетінің пәнаралық байланысын кешенді зерттеу» атты екі жоба бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Бөлімде бүгінде ғылым докторлары – Н.Ақыш, Г.Орда, PhD мамандар – Г.Сәулембек, Ж.Сәрсенбаева, А.Ахметова, Н.Құдайбергенов, Е.Қуатбекұлы жұмыс істейді.
«Театртану және кино» бөлімі
Ғылыми зерттеу аясының негізгі бағыттары: Театртану және кино
Театртану және кино бөлімнің тарихы 0 жылдан басталады.
Жүзеге асырылған ғылыми жобалар:
–
«Фольклортану» бөлімі
Фольклортану бөлімі алғаш 1930-1940 жылдар аралығында Қазақтың Ұлттық мәдени ғылыми-зерттеу институтының секторы ретінде жұмыс істеп, фольклорлық мәтіндерді жинап, жүйелеумен айналысқан. 1940 жылдары фольклор секторы бөлімшеге айналып, дәстүрлі және кеңестік фольклор зерттелді. Әсіресе, М.Әуезовтің жетекшілігімен 1948 жылы жарық көрген «Қазақ әдебиетінің тарихы. Фольклор. 1-т. Алматы, 1948» деген ұжымдық монографияны ерекше атауға болады.
Тәуелсіздіктен кейінгі кезеңде қазақ фольлорын зерттеу ісі жаңа арнаға түсті. Ұлттық фольклордың бұған дейінгі ашылмаған қырларын шынайы ғылыми тұрғыдан қарастырудың мүмкіндігі туып, бұрын тиым салынған мәтіндер мен фольклортанушылар еңбектері ғылыми айналымға қосылды. Фольклорист ғалымдардың жинаған материалдары жинақ болып шықты.
В.В.Радловтың қазақ фольклорына қатысты жинаған мәтіндері «Алтын сандық» (1991) және «Ел қазынасы – ескі сөз» (1994) деген тақырыптармен алғашқы жарияланым бойынша жарық көрді. «Қазақ фольклорының тарихилығы» (1993) атты ұжымдық еңбекте халықтың әр дәуірдегі тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрып, наным-сенімімен тығыз байланыста өрбитіндігі жан-жақты зерделенген. Фольклорлық поэтика әр жылғы зерттеулерде сөз болған. Дегенмен «Қазақ фольклорының поэтикасы» (2001) атты ұжымдық монография оны ауқымды әрі мақсатты түрде тереңінен зерттеді. Он томдық «Қазақ әдебиетінің тарихы» кітабының фольклорлық кезеңіне арналған бірінші томы (2008) қазақ фольклорының тарихын жаңаша зерттеуге арналды. Онда фольклор мен әдебиеттің мүлде бөлек екі үлкен арна екенін ашып көрсетті. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы бойынша 2007-2008 ж. аралығында үш том «Мировая фольклористика» жинағы жарық көрді. «Бабалар сөзі» жүз томдық сериясы бойынша бес том «Ертегілер» (73-77 томдар) жанрішілік-стадиялық ерекшелікке сай дайындалды.
2006-2022 жылдар аралығында атқарылған іргелі және қолданбалы жобалар аясында Фольклортану бөлімінен «Қазіргі әдебиет және фольклор» (2008), «Тәуелсіздік және фольклор» (2011), «Шетелдегі қазақ фольклоры» (2014), «Қазақстандағы қазіргі заман фольклоры» (2014), «Қазақ эпосы әлемдік эпостық мұра аясында» (2017), «Қазақ фольклортануының тарихы» (ХVIII-ХХІ ғасырдың басы) (2017), «Қазақ эпосының сюжеттері» (2017), «Қазақ фольклорының қастерлі әлемі» (2020), «Абай шығармашылығының фольклорлық қайнар көздері» (2021), «Ұлы дала ойындары» (жинақ) (2021), «Рухани жаңғыру аясындағы рухани мәдениет» (2022), «Ұлы дала ойындары» (тегі, типологиясы, қоғамдық қызметі) (2022) қатарлы ұжымдық монографиялар жарыққа шықты. Классикалық зерттеулер сериясы аясында үш том (11, 13, 24 томдар) дайындалып, ғылыми түсінігі жазылды.
Бүгінде фольклортану бөлімінде 3 филология ғылымдарының докторы: С.А.Қасқабасов, Б.У.Әзібаева, К.І.Матыжанов және 1 филология ғылымдарының кандидаты – С.Медеубек, 1 аға ғылыми қызметкер Д.С. Жақан, 4 ғылыми қызметкер – Н.Набиолла, А.Мұхамедияр, О.Жолдыбай, Т.Дәуітұлы қызмет істейді.
Бөлім қызметкерлері бүгінде «Алаш қайраткерлері және ұлттық фольклор» (2022-2024) (Жоба жетекшісі: С.Қасқабасов), «Алтын Орда дәуірі және қазақ фольклоры» (2022-2024) (Жоба жетекшісі: К.І. Матыжанов) тақырыбындағы гранттық жобалармен қатар «Қазақ фольклорындағы мифтік сюжеттер мен мотивтер» атты іргелі зерттеу (Жоба жетекшісі: К.Матыжанов) және «Фольклор және қоғамдық сана» (Жоба жетекшісі: К.І.Матыжанов) тақырыбындағы қолданбалы зерттеу жұмыстарымен айналысуда.
М.О.Әуезовтен кейін Фольклортану бөлімінің меңгерушісі қызметін Е.Исмайылов, М.Қаратаев, М.Ғабдуллин, Р.Бердібаев, Ш.Ыбыраев, С.Қасқабасов, Б.Әзібаевалар атқарған.
2018 жылдан бері қарай Фольклортану бөлімі ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, филол.ғ,д. К.І.Матыжановтың жетекшілігімен жұмыс істейді.
«Халықаралық байланыстар және әлем әдебиеті» бөлімі
Ғылыми зерттеу аясының негізгі бағыттары: ХХІ ғасырдағы әлем әдебиеті, Қазақстанның қазіргі әдебиеті, компаративистика, Тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің халықаралық байланыстары.
ТМД елдері (Ресей, Өзбекістан, Молдова, Қырғызстан, Тәжікстан, Украина, Грузия, Әзірбайжан) және алыс шетел (Корей Республикасы, Түркия) Ғылым академиясының институттары және жетекші ғылыми орталықтарымен; Түркия, ШҰАА ҚХР, Ресей, Қырғызстан, Әзірбайжан жоғары оқу орындарымен; Ресей, Беларусь әдеби мұражайларымен ынтымақтастық туралы келісім шарттар жасалды.
Халықаралық байланыстар және әлем әдебиеті бөлімнің тарихы 2002 жылдан басталады. Әлем әдебиеті және халықаралық байланыстар бөлімін басқарғандар – филология ғылымдарының докторы, профессор Маданова Маргарита Хамитовна (2002-2006 жж.), кейіннен филология ғылымдарының докторы, профессор Шериаздан Рустемұлы Елеукенов (2007-2009 жж.), бүгінгі күні, 2010 жылдан бастап бөлімді филология ғылымдарының кандидаты, доцент Светлана Викторовна Ананьева басқарып келеді. 2012 жылдан бері – сыртқы әдеби байланыстар және аналитика бөлімі, 2019 жылдан бастап – халықаралық байланыстар және әлем әдебиеті бөлімі болды.
Жүзеге асырылған ғылыми жобалар:
– «Әлемдік көркем үдеріс және Тәуелсіз Қазақстанның әдебиеті (1991-2001)» (2002-2005 гг.). «Қазақстан халықтарының әдебиеті» (2004), Үндістан, Чехия, Түркия елдері ғалымдарының қатысуымен «ХХ-ХХІ ғасырлар тоғысындағы әлем әдебиеті очерктері» (2006) ұжымдық монографиялары жарық көрді;
– «Тәуелсіз Қазақстанның халықаралық әдеби байланыстары» (2006-2008 гг.). Ресей, Румыния және Молдова ғалымдарының қатысуымен «Әдеби-көркем диалог» (2008), «Тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің халықаралық байланыстары» (2008) ұжымдық монографиялары жарық көрді;
– «Әлемдік әдеби үдеріс және шет ел әдеби сынындағы қазақ әдебиеті» (1991-2011)» (2009-2011 гг.). Германия мен Франция ғалымдарының қатысуымен «Интеграциялық үдерістер және қазақ әдебиеті» (2011), Германия, Румыния, Болгария, Словакия, Ресей, Молдова ғалымдарының қатысуымен «Ең жаңа шетел әдебиеті» (2011) ұжымдық монографиялары жарық көрді;
– «Қазіргі кезеңдегі Қазақстан халқының әдебиеті» (2012-2014 гг.). «Қазақстан халқының қазіргі әдебиеті» (2014) ұжымдық монографиясы жарық көрді. Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің «Әлеуметтік маңызы бар әдебиет түрлерін басып шығару» бағдарламасы бойынша «Қазақстан халқының әдебиеті» монографиясы қайта басылып шықты;
– «ХХІ ғасырдағы әлемдік әдеби үдеріс» (2015-2017 гг.). Ресей, Беларусь, Грузия, Қырғызстан, Литва, Өзбекістан елдері ғалымдарының қатысуымен «ХХІ ғасырдағы әлемдік әдеби үдеріс» (2016) ұжымдық монографиясы, ҚХР, Ресей, Молдова ғалымдарының қатысуымен «Әлемдік әдеби үдеріс: контент, бағыттар, трендтер» (2017) оқу құралы жарыққа шықты;
– «Қазақ-американдық әдеби ынтымақтастықтың жаңа дәуірі» (2015-2017 гг.). АҚШ ғалымдарының қатысуымен «Қазақ-американдық әдеби байланыстар: қазіргі жағдайы мен келешегі» (2016) ұжымдық монографиясы, «Summer Evening, Prairie Night, Land of Golden Wheat. The Outside World in Kazakh Literature» (2016) (Колумбия университетімен бірге), «Адам және табиғат. Человек и природа. Human and Nature» (2017) қазақ әдебиетінің антологиялары жарыққа шықты;
– «Шетел рецепциясындағы Абай Құнанбаев шығармашылығы» (2015-2017 гг.). «Шетел рецепциясындағы Абай Құнанбаев шығармашылығы» (2016) жинағы, «Әлемдік әдебиеттанудағы Абай Құнанбаев» (2017) ұжымдық монографиясы жарық көрді.
– «Қазақстан әдебиеті мен өнеріндегі «Мәңгілік ел» концепті (2018-2020 жж.). Беларусь, Грузия, Молдова, Ресей, Румыния, АҚШ, Франция ғалымдарының қатысуымен «Қазақстан менің тағдырымда» (Т.1, Поэзия, 2019), (Т. 2, Проза, 2020) қазіргі әдебиеттің екі хрестоматиясы және «Жаһандық әлемдегі мәдениет» (2020) ғылыми жинағы жарық көрді.
– «Қазақстан және әлемдік әдеби кеңістік: компаративті зерттеулер» (2020-2022 жж.). «Шетел дереккөздердегі Қазақстан әдебиеті» (2021) жинағы, «Қазақстан және әлемдік әдеби кеңістік: компаративті зерттеулер» (2022) ұжымдық монографиясы жарық көрді.
Баспа бетінен жарық көрген ғылыми еңбектер отандық және шетелдік әдебиеттанушылар және сыншылар тарапынан өте жоғары бағаланды. «Ең жаңа шетел әдебиеті» (2011) ұжымдық монографиясы – Ғылым академиясы халықаралық қауымдастығының (Ресей) «Ғылыми кітап – 2012» халықаралық конкурсының лауреаты. Коллективная монография «Интеграциялық үдерістер және қазақ әдебиеті» – Білім берудегі ақпараттық технологиялардың аймақаралық орталығының (Ресей) «Гуманитарлық саладағы ең үздік ғылыми кітап – 2013» халықаралық конкурсының лауреаты. «Қазақстан халқының қазіргі әдебиеті» ұжымдық монографиясы Беларусь Республикасының Министрлер Кеңесінің Дипломымен (2015), Білім берудегі ақпараттық технологиялардың аймақаралық орталығының (Ресей) «Гуманитарлық саладағы ең үздік ғылыми кітап – 2016» халықаралық конкурсының жеңімпаз дипломымен және ҚР өзбек қоғамдық бірлестігі «Дустлик» қауымдастығының «Аргумок» (2016) төсбелгісімен марапатталды.
ТМД елдерінің Халықаралық гуманитарлық ынтымақтастығы қоры (ХГЫҚ) және «Көркем әдебиет» (Мәскеу) баспасымен бірлесіп «ТМД әдебиеті классикасы» сериясы бойынша ТМД елдерінің фольклоры мен әдеби ескерткіштері томдарын дайындады. «Домбырамен ән шырқалар» (2009), «Менің төбемдегі көк аспан» (2010), «Мәңгілік аспан желкені астында» (2011) томдары жарық көрді. 2010 жылы бөлім қызметкерлері Корей және Орталық Азия аңыздары, ертегілері, эпостарын зерттеу және сандық мұрағаттау жобасын жүзеге асыруға белсене қатысты. Нәтижесінде қазақ фольклорының 9 туындысы Сеулде корей тілінде шыққан «Каzakhstаn» деген кітапта жарық көрді. 2011 жылы «Қазіргі мәдениет және мәдени мұра» мәдени ресурстарды дамыту бойынша Қазақстан, Корей, Тәжікстан және Қырғызстан өкілдерінің қатысуымен IV Орталық-азиялық-Корей Кеңесі өткізілді.