Бұл академиялық басылымда мәтіндік салыстыру жұмыстары барысында 1926 жылы Қызылорда-Ташкентте жарық көрген «Әдебиет танытқыш» басылымы 1989 жылғы «Шығармалары» жинағына (137–298 бб.), 1991 жылғы «Ақ жол» жинағына (340–461 бб.), 2003 жылы көп томдық шығармалар жинағына (1-том, 163–360 бб.), 2013 жылғы алты томдық шығармалар жинағына (1-том, 149–351 бб.) енген мәтінмен салыстырылып, түпнұсқа негізінде біршама өзгертулер енгізілді.

«Әдебиет танытқыш» еңбегі 1926 жылы Қызылорда-Ташкентте жарық көрген. Бұл еңбек 2 бөлімнен тұрады. Мәтіннің мазмұны бойынша берілген «Айтыс-тартыс түрлері» деген соңғы тарауда «1.Әлектеніс. 2.Әуреленіс. 3.Азаптаныс. 4.Зауықты айтыс-тартыс. 5.Қулықты. 6.Күлдіргі. 7.Сиқырсымақ» болып берілген. Алайда, Ұлттық кітапханадан алынған түпнұсқа мәтінінің соңғы беттері толық емес. Сонымен қатар қолымыздағы сканерленген түпнұсқа мәтіні көшірмесінің 106–107 беттері жоқ. Осы тараудың «1.Әлектеніс» тараушасының сканер түрінде берілген түпнұсқада (280-бет) «…топпен күресуге күші жетпей, ақырында әлек болады» деп сөйлем аяқталады. Сканер түріндегі түпнұсқа Ұлттық кітапхана қорынан алынды. Ал «Әлектеністің» жалғасы мен «Әуреленістің» түпнұсқасы микрофильмде берілген. Микрофильмнен алынған түпнұсқа «2.Әуреленіс» тараушасымен аяқталып тұр. Бұл микрофильм Орталық ғылыми кітапхананың сирек кітаптар мен қолжазбалар қорынан алынды.

«3.Азаптаныс. 4.Зауықты айтыс-тартыс. 5.Қулықты. 6.Күлдіргі. 7.Сиқырсымақ» тараушалары түпнұсқа мәтінінде жоқ.

Аңдату. 1926 жылғы түпнұсқада «кірпіш» сөзі – «керпіш» деп берілген, алайда қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес кірпіш деп алынды. 2013 ж. алтытомдықта (150-б.) «Әдебиет танытқыш» еңбегі «Бастары» деген сөзбен басталса, түпнұсқада (3-б.) «Әдебиет танытқыш» «Аңдату» деп басталған, түпнұсқа мәтінінің мазмұнында «Бастары» деген сөз берілген. Осы академиялық басылымда түпнұсқа негізге алынды. «Әдебиет танытқыш» зерттеу еңбегінің 1989 (137-б.), 1991 (340-б.), 2003 (164-б.) ж. жинақтарында «Аңдату» болып берілген.

Түпнұсқа (3-б.) мен «Ақ жолда» (340-б.) «Біздің көріп» тіркесіне 1989 (137-б.), 2003 (164-б.) жылдардағы бестомдық пен 2013 ж. ж. алтытомдық шығармалар жинағында (150-б.) «Біздің анық көріп» болып «анық» деген сөз қосылып, өзгеріске түскен.

Түпнұсқадағы (3-б.) «ыдыс істейді» тіркесіндегі «істейді» деген сөз 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (150-б.) «жасайды» болып өзгеріске түскен. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Сондай-ақ түпнұсқадағы (4-б.) «көркемшілік үшін көрнек өнері болады» деген сөйлемдегі «көркемшілік үшін» тіркесі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (150-б.) мүлдем кездеспейді. 1989 (137-б.), 1991 (340-б.), 2003 (164-б.) ж. басылымдар түпнұсқадан ауытқымаған.

Түпнұсқаның осы тарауында кездесетін «әдеме» сөздері бұл академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес «әдемі» болып берілді.

Аталған өзгертулер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні негізінде түзетілді.

Сөз өнері. Түпнұсқада (10-б.) «Мүдесін тілмен айтып жеткізу қиын екендігін» және Сөз өнері жүзінде асқан өнерпаздар мүдесін тілмен айтып жеткізе алмай, сондай қиналғанда, өзгелерге ондай іс оңай болып табылар ма?» деген сөйлемдердгі «мүде» сөзі қазіргі орфографиялық жазылу емлесі бойынша «мүдде» болып жазылатындықтан осы академиялық жинақта бұл сөз «мүдде» болып берілді. 1989 (141-б.), 1991 (343-б.), 2003 (168–169-бб.), 2013 (155-б.) ж. жинақтарда бұл сөз «мүдде» деп берілген.

Көрнек өнерінің тараулары. Түпнұсқадағы (4-б.) «яки басқа заттан» тіркесіне 2013 ж. алтытомдық шығармалар жинағына (151-б.) «болмаса» сөзі қосылып, «яки болмаса басқа заттан» болып өзгеріске түскен. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқаның осы тарауында кездесетін «медресі» сөздері осы академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес «медресе» болып берілді.

Түпнұсқа (4-б.) мен 1989 жылғы жинақта (138-бет) «…келтіріп сүгірет жасау өнері» деген тіркес 1991, 2003, 2013 жылғы жинақтарда «…келтіре сурет жасау өнері» болып өзгертілген. Бұл жердегі тіркес тұпнұсқа негізінде алынды. Түпнұсқаның барлық жерінде кездесетін «Сүгірет» сөздері осы академиялық жинақта қазіргі қолданыстағы «сурет» сөзі болып берілді.

Түпнұсқа (4-б.) мен 1989 жылғы басылымда (138-б.) «сын-сымбатын келтіріп» тіркесіндегі «келтіріп» сөзі 1991 (340-б.), 2003 ж. бестомдық шығармалар жинағы (165-б.) мен 2013 ж. алтытомдық шығармалар жинағында (151-б.) «келтіре» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқа (4-б.) мен 1989 (138-б.), 2013 (151-б.) ж. жинақтарда «…кескін-келбетін келтіріп» деген сөз тіркесі «Ақ жол» (341-б.) мен 2003 (165-б.) жылғы бестомдық шығармалар жинақтарында «…кескінін-келбетін келтіріп» болып өзгерген.

Түпнұсқадағы (4-б.) «сайрамын келтіріп» тіркесі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (151-б.) «сайрауын» болып өзгеріске түскен. Түпнұсқадағы осы сөйлемнен кейін келетін (4-б.) «Бұл әуез өнері болады» сөйлеміндегі «болады» деген сөз 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (151-б.) түсіп қалған. Түпнұсқада (5-б.) «Алдыңғы өнердің бәрінің де қызметін» сөйлеміндегі «де» шылауы түсіп қалған. Басқа жинақтар түпнұсқадан ауытқымаған.

Түпнұсқадағы (5-бет) «…қарайық» деген сөз 1989 жылғы (138-бет) жинақта дұрыс берілсе, 1991 жылғы жинақта (341-б.) «…қаралық» деп өзгеріске ұшыраған. Бұл сөз 2003 жылғы көптомдық (165-б.) пен 2013 жылғы алтытомдықта (151-б.) қалпына келтірілген, осы академиялық басылымда бұл сөз түпнұсқа мәтініне сай берілді.

Абайдың әйелді сымбаттауы. Түпнұсқа (5-б.) мен 1989 жылғы (138-б.) жинақтағы «Аласыз….» деген сөз 1991 жылғы жинақта (341-б.) «Аласы аз…» деп берілген екен. «Көрінер аузын ашса, кірсіз тісі» деген жолдар 1989 жылғы жинақта (138-б.) түпнұсқадағыдай (5-б.) дұрыс берілсе, 1991 жылғы (341-б.) жинақта «Аузын ашса, көрінер кірсіз тісі» болып, сөздердің орны ауысқан.

Түпнұсқадағы (6-б.) «Тамағын үлбіреген кір шалмайды» деген өлең жолы 1989 жылғы жинақта (138-б.) түпнұсқадағыдай жазылса, «Ақ жолда» (341-б.) «Үлбіреген тамағын күн шалмайды» болып «тамағын» деген сөз бен «үлбіреген» сөздерінің орны ауысып, «кір» сөзінің орнына «күн» болып берілген. Сонымен қатар 2003 жылғы (166-б.) көптомдық пен 2013 жылғы алтытомдықта (152-б.) «Тамағын үлбіреген күн шалмайды» деп «кір» сөзінің орнына «күн» болып өзгеріске түскен.

Абайдың «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы» деген өлеңіндегі «Үлбіреген тамағын күн шалмайды» деген жол «Әдебиет танытқыш» еңбегінің түпнұсқасында (6-б.) «кір шалмайды» болып берілген. 1884 жылы жазылған ақынның бұл өлеңі Абай шығармаларының қолжазбаларында (1905, 1906, 1910), алғашқы 1909 жылғы басылым мен кейінгі академиялық жинақтардың бәрінде «Үлбіреген тамағын күн шалмайды» деп берілген. Бұл академиялық жинақта «Әдебиет танытқыш» түпнұсқасы бойынша берілді.

Сондай-ақ, осы өлеңнің соңғы шумағындағы (6-б.) «Шашы бар қолаң қара жібек талдай» деген жол 1989 (139-б.), 2003 (166-б.), 2013 жылғы басылымдарда түпнұсқаға сай берсе, 1991 жылғы басылымда (341-б.) «Қолаң қара шашы бар жібек талды» болып сөздердің реттік орны өзгеріске түсіп, «талдай» деген сөз «талды» болып берілген. Бұл академиялық жинақта «Әдебиет танытқыштың» түпнұсқасы негізге алынды.

Абайдың күзгі күнді суреттеуі. «Әдебиет танытқыш» еңбегіндегі «сурет» сөзі түпнұсқада әр түрлі болып жазылған. Кейбір тұстарда «сүгірет» деп берілсе, кейбір тұстарда «сурет» болып жазылған.

Түпнұсқада (6-б.) «Айырылған жапырағынан…» деген сөз тіркесі 1991 жылғы басылымда (341-б.): «Жапырағынан айырылған…» деп орындары ауысқан. 1989 (139-б.), 2003 (166-б.), 2013 жылғы алтытомдықта өзгермеген.

Түпнұсқадағы (6-б.) «Астында ақ шөміші жүр, ол бір керуен» деген өлең жолы 1989 (139-б.), 1991 (342-б.) жылғы жинақтарда «Астында ақ шомшы жүр, ол бір керуен» деп өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (6-б.) осы өлеңнің «Қай ауылды көрсең де жабырқаңқы» тармағындағы «жабырқаңқы» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (152-б.) «жабыраңқы» болып өзгеріске түскен. Басқа жинақтар түпнұсқадан ауытқымаған.

Түпнұсқадағы (7-б.) «Тышқан аулап, үйде ит жоқ қайда көрсең» деген өлең тармағы 1989 жылғы жинақта (139-б.) дәл осы ретпен берілсе, 1991 жылғы басылымда (342-б.) «Үйде ит жоқ, тышқан аулап, қайда көрсең» деп сөздердің орны ауысқан. 2003 (166-б.) жылғы бестомдық пен 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағы түпнұсқаға сәйкес түзетіліпті. Аталған өзгерістер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні негізінде қалпына келтірілді.

Абайдың «Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан» деп басталатын «Күз» атты өлеңінде кездесетін «Тойғаны ма, білмеймін, тоңғаны ма» деген жол бұл түпнұсқада «Білмеймін, тойғаны ма, тоңғаны ма» деп берілген. Ақынның 1888 жылы жазылған бұл өлеңі Абай шығармаларының қолжазбаларында (1905, 1906, 1910), алғашқы 1909 жылғы басылым мен кейінгі академиялық жинақтардың бәрінде «Тойғаны ма, білмеймін, тоңғаны ма» болып берілген. Бұл академиялық жинақта «Әдебиет танытқыштың» түпнұсқасы негізге алынды.

Мағжанның толқынды кескіндеуі. Түпнұсқадағы (7-б.) «Мағжанның толқынды кескіндеуі» деген атау 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (153-б.) «Мағжанның толқынды сипаттауы» болып «кескіндеуі» сөзі өзгеріске ұшыраған. Басқа жинақтарда түпнұсқадағыдай берілген.

Түпнұсқадағы (7-б.) «Күміс кеусер суымен» тармағындағы «кеусер» сөзі барлық жинақтарда «кәусар» болып берілген. Орфографиялық жазу емлесіне сәйкес бұл академиялық жинақта да «кәусар» болып берілді.

Түпнұсқа (8-б.) мен 2003 (167-б.), 2013 жылғы алтытомдықта (153-б.) «Жасымен жуып жар тасын» деген тармақ 1989 жылғы жинақта (140-б.) «Жасымен жуып жартасы» болып өзгеріп, «н» әрпі түсіп қалса, 1991 жылғы жинақта (342-б.) керісінше «Жасымен жуып жер тасын» деп «жар» сөзі «жер» болып өзгерген. Өзгерген сөз түпнұсқа бойынша 2003 жылғы көптомдықта түзетіліпті, осы академиялық басылымда 2003 ж. көптомдық бойынша берілді.

Түпнұсқадағы (8-б.) және 2003 ж. көптомдық (167-б.) пен 2013 жылғы алты томдықта «Өледі толқын тұрады» деген өлең жолы 1989 жылғы жинақта (140-б.) «Өледі толқын, тынады» деп, 1991 жылғы жинақта (342-б.) «Өледі, толқын туады» болып берілген. Түпнұсқа негізге алынып, осы академиялық жинақта өзгертулер түпнұсқа мәтіні негізінде қалпына келтірілді.

Абайдың ән мен күйді сөзбен сипаттап танытуы. Түпнұсқадағы (8-б.)
Шырқап, қалқып, сорғалап, тамылжиды,
Жүрек тербеп, оятар баста миды.
Бұл дүниенің ләззаты бәрі сонда,
Ойсыз құлақ ала алмас ондай сыйды.
шумағындағы «шырқап», «сыйды» сөздері 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында «шырқып», «сынды» болып өзгеріске түсіп, «ләззаты» сөзінен кейінгі «бәрі» сөзі мүлдем кездеспейді. 1989 (140-б.), 1991 (342-б), 2003 (168-б.) жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (9-б.) «Көбінесе ән басы келер ащы» деген тармақ 1989 (140-б.), 2003 (168-б.), 2013 (154-б.) жылғы жинақтарда түпнұсқадағыдай берілсе, 1991 жылғы жинақта (342-б.) «келер» сөзі «келеді» болып өзгерген.

Түпнұсқадағы (9-б.) «Кел тыңда деп өзгеге болар басшы» деген өлең жолы 1991 жылғы басылымда «Кел, тыңда!» деп өзгеге болар басшы» деп берілсе, 1989 (140-б.), 2003 (168-б.), 2013 (154-б.) жылғы жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Келесі тармақтағы «…дүңгір-күңгір…» деген сөз тіркесі 1989, 2003, 2013 жылғы жинақтарда түпнұсқадағы қалпын сақтаса, 1991 жылғы жинақта (342-б.) бұл тіркес «…қаңгыр-күңгір…» деп өзгеріске ұшыраған. 2003 жылғы көптомдық 1926 жылғы түпнұсқаны (9-б.) негізге алған, осы академиялық жинақта түпнұсқа қалпы сақталынды.

Абайдың «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа» деген өлең «Әдебиет танытқыштың» түпнұсқасында толық берілмеген. «Адам аз мұны біліп ән саларлық» деп басталатын жолдан «Сол жеріне ойыңмен араласшы» деген жеріне дейін, сондай-ақ «Білімдіден аяман сөздің майын» деген жолдан соңына дейінгі жолдар түсіп қалған.

1896 жылы жазылған бұл өлең Абай шығармаларының 1905, 1910 жылғы қолжазбаларында кездеседі. Сонымен бірге, 1909 жылғы алғашқы басылымда «Өлең туралы» деген 2-бөлігінде берілген.

Осы өлеңнің «Жаманға «жар» деген-ақ ән көрінер» деп басталатын соңғы шумағы 1909 жылғы жинақ пен Мүрсейіт қолжазбаларында кездеспегенімен де, Абай шығармаларының 1933, 1939, 1945, 1977, 1995, 2002 жылғы басылымдарынан орын алған.

Сондай-ақ, ақынның осы өлеңінің «Жас балаша көңілді жақсы уатар» деген жолы бұл түпнұсқада «Жас балаша көңілді жақсы оятар» болып берілген. Әсілі, «көңілді жақсы уатар» деген сөз қисынды. Сондықтан да бұл академиялық жинаққа «уатар» деп берілді.

Сөз өнері. Түпнұсқа (9-б.) және 1989 жылғы жинақтағы (141-б.): «…ұғу…» сөзі 1991 жылғы жинақта (343-б.) «…ұғыну…» болып өзгерген. Сондай-ақ түпнұсқадағы (9-б.) «….бернесіне…» сөзі 1991 жылғы басылымда (343-б.) «…бейнесіне…» деп берілген. Ал 1989 (141-б.), 2003 (168-б.) көптомдық пен 2013 жылғы алтытомдық жинақтарында түпнұсқадағы қалпы сақталып, өзгерген сөздер түпнұсқа бойынша беріліпті.

Түпнұсқада (10-б.) «Сөз өнері жүзінде асқан өнерпаздар…» деген сөйлем 1989, 2003, 2013 жылғы жинақтарда дұрыс берілсе, 1991 жылғы жинақта (343-б.) «…асқан…» сөзі түсіп, «Сөз өнері жүзінде өнерпаздар…» деп жазылған.

Түпнұсқа мәтінінде (10-б.) «Мүдесін тілмен айтып жеткізу қиын екендігін, оған өте шеберлік керек екендігін мынадан байқауға болады» деген сөйлемдегі «оған өте шеберлік керек екендігін» деген тіркес 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (155-б.) түсіп қалған. Басқа жинақтарда түпнұсқадағыдай берілген.

Түпнұсқадағы келесі сөйлемдегі «баспаға беріп қойғаннан кейін де талай түзетіп, талай өзгертеді екен» сөйлеміндегі «талай түзетіп» тіркесі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (155-б.) түсіп қалған. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (10-б.) «келістіретіндері аз болады» тіркесіндегі «келістіретіндері» сөзі 1991 ж. жинақта «келістіретіндер» болса, ал 2013 жылғы алтытомдық жинақта (155-б.) «келістіргендері» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқа (10-б.) мен 1989, 2003, 2013 жылғы басылымдардағы «Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы» деген өлең жолындағы «әркімнің-ақ» сөзі 1991 жылғы жинақта (343-б.) «әркімнің де» болып өзгерген. «Сонда да ішінде бар таңдамасы» деген келесі тармақтағы «ішінде» сөзі 1991 жылғы жинақта (343-б.) қолданылмай, «Сонда да солардың бар таңдамасы» деп, «ішінде» сөзі «солардың» болып өзгеріске түскен. 1989, 2003, 2013 жылғы жинақтар түпнұсқадан ауытқымай, сол қалпында берілген.

Түпнұсқа (11-б.) мен 1989, 2003, 2013 жылғы жинақтардағы «Ол белгі әркімнің өз ыңғайымен…» деген тіркестегі «әркімнің» сөзі 1991 жылғы жинақта (343-б.) «әр кісінің» деп өзгертілген. Өзгеріске ұшыраған сөз түпнұсқа бойынша 2003 жылғы бестомдық шығармалар жинағында түзетіліпті, осы басылымда түпнұсқа негізге алынды.

Түпнұсқадағы (11-б.) «Сондықтан сөз шығарушылар бәрінен бұрын лебіз заңынан шыққан сөздің асыл болуының жалпы шарттарын білу қажет» деген сөйлемде «лебіз заңынан шыққан сөздің асыл болуының жалпы» деген сөздер 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (155-б.) мүлдем кездеспейді. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (11-б.) «бәрі шығарма болады» сөйлеміне 2013 ж. алтытомдықта (156-б.) «шығарма» сөзінен кейін «сөз» сөзі қосылып, «шығарма сөз» болып өзгеріске түскен. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (12-б.) «сол нәрсе шығарманың тақырыбы болады» сөйлеміндегі «шығарманың» сөзі 2003 (170-б.) бестомдық шығармалар жинағы мен 2013 (156-б.) жылғы алтытомдық шығармалар жинағында түсіп қалған. 1989 ж. жинақ (142-б.) пен «Ақ жолда» (344-б.) түпнұсқа қалпы сақталған.

Сондай-ақ, түпнұсқа мен 1989 жылғы жинақтағы «…сөз тізу салттарынан, шарттарынан…» деген сөйлемдегі «салттарынан» сөзі 1991 жылғы жинақта кездеспейді. Түпнұсқа (11-б.) 2003 жылғы бестомдық пен 2013 жылғы алтытомдықта қалпына келтірілген, осы академиялық басылымда түпнұсқа мәтіні негізге алынды.

Шығарма сөз. Түпнұсқадағы (11-б.) «Ауыз шығарған сөз болсын…» сөйлеміндегі «Ауыз шығарған» деген сөз тіркесі 2013 жылғы алтытомдықта «ауызша шығарылған» (156-б.) болып өзгеріске түскен. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған. Аталған өзгеріс түпнұсқа мәтіні негізінде қалыпқа келтірілді.

Тақырып. Түпнұсқа (12-б.) мен 1989 (142-б.), 1991 (344-б.) жылғы басылымдарда «…болса, сол нәрсе шығарманың тақырыбы болады» деп түпнұсқадағыдай берілсе, 2003 (170-б.) бестомдық пен 2013 жылғы алтытомдықта (156-б.) «шығарманың» деген сөз түсіп қалған. Түпнұсқа бойынша қалпына келтірілді.

Түпнұсқа мен 1989 жылғы жинақтағы (142-б.) «…болса, тақырыбы «той» болады» деген тіркес 1991 жылғы жинақта (344-б.) «…болса, шығарманың тақырыбы той болады» деп «шығарманың» деген сөз қосылған.

Түпнұсқа мәтініндегі (12-б.) «кім туралы айтылатын әңгіме екенін бірден білеміз» сөйлеміндегі «айтылатын әңгіме» тіркесі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (156-б.) түсіп қалған. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы «Және бұл сөздер Айман–Шолпан, Бақытсыз Жамал, Қобыланды батыр, Атымтай Жомарт турасында…» деген сөйлем 1989 жылғы басылымда «…болады және бұл сөздер «Айман–Шолпан», «Бақытсыз Жамал», «Қобыланды батыр», «Атымтай Жомарт» турасында…» деп әрбір есім тырнақшамен берілген. Ал 1991 жылғы «Ақ жолда» (344-б.) жыр атаулары түпнұсқамен сәйкес берілген. Тек қана «Айман–Шолпан» деген сөз үтір арқылы «Айман, Шолпан» деп өзгеріс тапқан. Екі жинақтың да өзгеріске ұшыраған тұстары 2003 ж. көптомдық пен 2013 жылғы алтытомдық жинақтарында қалпына келтірілген.

Түпнұсқа мәтініндегі «пікір айтылып кетеді» тіркесіндегі «пікір» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан түсіп қалған. Түпнұсқадағы (12-б.) «Өзгеге көңілім тоярсың» деген сөзі» сөйлеміндегі «деген сөзі» 2013 жылғы алтытомдықта (156-б.) мүлдем кездеспейді. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқа (12-б.) мен 1991, 2003 (170-б.), 2013 (156-б.) жылғы жинақтарда «…деген өлеңі дейміз» 1989 (143-б.) жылғы басылымда «…деген өлең дейміз» деп берілген. Аталған өзгертулерде түпнұсқа мәтіні негізге алынып, осы академиялық жинақта 1926 жылғы басылым бойынша берілді.

Жоспар. Түпнұсқадағы (13-б.) «онысы неден бастап» тіркесіндегі «бастап» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (156-б.) «басталады» болып өзгеріс тапқан. Басқа басылымдар түпнұсқадан ауытқымаған.

Түпнұсқадағы «немен адақтайтынын» тіркесіндегі «адақтайтынын» сөзі 1989 (143-б), 1991 (344-б.), 2003 (171-б.), 2013 (156-б.) ж. алтытомдықта «аяқтайтынын» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (13-б.) «Құрбысына қонуға келгені» тіркестегі «Құрбысына» сөзі 2013 ж. алтытомдық шығармалар жинағында (157-б.) «Құрбысының» болып өзгеріс тапқан. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқа (13-б.) мен 1991, 2003 (171-б.), 2013 (157-б.) ж. басылымдарда «…ата-анасы амандығын білдіруі» деген тіркес 1989 жылғы жинақта «ата-анасының амандығын білдіруі» деп «анасы» сөзіне «ның» жалғауы қосылып, өзгеріске түскен. Академиялық жинақта аталған өзгерістер түпнұсқа мәтіні негізінде қалпына келтірілді.

Мазмұн. Түпнұсқадағы (14-б.) «Аңдату мүше шығармаларда керегіне қарай болады» сөйлеміндегі «шығармаларда» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (157-б.) «шығарманың» болып өзгеріс тапқан. Басқа жинақтар түпнұсқадан ауытқымаған.

Түпнұсқадағы (14-б.) «кейде мазмұндау» тіркесіндегі «мазмұндау» сөзі 2013 ж. алтытомдықта (157-б.) «мазмұны» болып өзгеріске түскен. Басқа басылымдарда түпнұсқадағыдай берілген. Бұл академиялық жинақта өзгеріске түскен сөздер түпнұсқа қалпында берілді.

Түрі. Абайдың 1885 жылы жазылған «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» деген өлеңінде кездесетін «Қолымды дөп сермесем, өстер ме едім?» деген жол «Әдебиет танытқыш» еңбегінің түпнұсқасында (14-б.) «Қолымды дөп сермесем, ұстар ма едім?» деп берілген.

Түпнұсқадағы (14-б.) «Қолымды дөп сермесем, ұстар ма едім» деген өлең жолдарындағы «дөп» сөзі 1989 ж. жинақта (144-б.) «Қолымды деп сермесем, өстер ме едім» деп өзгерген. Ал, «ұстар» сөзі 1989 (144-б), 1991 (345-б.), 2003 (172-б), 2013 (158-б) ж. жинақтарында «өстер» болып берілген.

Сондай-ақ осы өлеңнің соңғы шумағында кездесетін «Қазақта қара сөзге дес бермедім» деген жол «Әдебиет танытқыш» еңбегінің түпнұсқасында (15-б.) «Қазаққа қара сөзге дес бермедім» деп берілген. Бұл жинақта Абайдың алғашқы басылымы (1909) мен кейінгі академиялық жинақтарындағы мәтін негізге алынып, жоғарыдағы өзгешеліктер бұл академиялық жинақта «өстер ме едім?», «Қазақта» деп берілді.

Сондай-ақ, осы өлеңдегі «Адамның бір өмірі бала деген» жол 1989 (144-б.), 2003 (172-б.) ж. жинақтар түпнұсқаға сәйкес берілсе, 1991 ж. (345-б.) жинақ пен 2013 (158-б.) ж. алты томдықта «өмірі» деген сөз «қызығы» деген сөзбен ауыстырылған.

Түпнұсқадағы (15-б.) келесі «Ақан – Жарқын бимезгіл уақықта…» сөздері 1989 (144-б.), 2013 (158-б.) ж. жинақта «Ақан: Жарқын бимезгіл уақытта…», 1991 (345-б.), 2003 (172-б.) ж. жинақта «Ақан. Жарқыным бимезгіл уақытқа…» деп берілген. Түпнұсқадағы «уақытта» сөзі «уақықта» болып баспа қателігіне ұшыраған. Сөйлемдегі контекске сай осы академиялық жинақта «уақытта» деп өзгертілді.

Осы тараудағы түпнұсқада кездесетін (16-б.) «….жаңа мына бір…» сөз тіркесі 1989 (145-б.), 2003 (173-б.), 2013 (159-б.) ж. жинақтарда өзгертілмей берілген болса, 1991 ж. жинақта (345-б.) «мына» сөзі «ғана» сөзімен ауыстырылған.

Түпнұсқа (16-б.) мен 1989 (145-б.) жылғы басылымда «Жаныңа жәрдем берсін, Құдай тәлам» тармағындағы «тәлам» сөзі 1991 (346-б.), 2003 (173-б.), 2013 (159-б.) жылғы жинақтарында «Құдай тағалам» деп берілген. Қазіргі орфографиялық жазылу емлесіне сәйкес осы академиялық басылымда «Құдай Тағалам» деп берілді.

Түпнұсқа (16-б.) мен 1989 (145-б.) жылғы жинақта «Ата-анаң өнер білсең асырарсың» деген өлең жолдары 1991 (346-б.), 2003 (173-б.), 2013 (159-б.) ж. жинақтарында «Ата-анаңды өнер білсең асырарсың» деп «ды» септік жалғауы қосылып, өзгеріске ұшыраған. Осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні негізге алынды.

Мазмұн түрлері. Түпнұсқа мәтініндегі (19-б.) «Жоғарыда мысалға алынған шығармалардың әуезе болатын түрі: «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» деген Абай сөзі мен Кебектің Ақанға аң көргенін айтқан сөзі» 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (161-б.) «…мен Кебектің Ақанға аң көргенін айтқан сөзі» деген сөйлем түсіп қалған. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқа (19-б.) мен 2003 (175-б.), 2013 (161-б.) ж. жинақтарда «Балғожаның баласына жазған хаты» деген тіркес 1989 ж. жинақта «Болғожаның баласына жазған хаты» деп берілсе (147-б.), ал «Ақ жолда» (347-б.) «Балғожа бидің баласына жазған хаты» деп «би» сөзі қосылып, өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқа (19-б.) мен 1991 (347-б.), 2003 (175-б.), 2013 (161-б.) жылғы жинақтарда «Мазмұн түрінің аралас…» деген тіркес 1989 (147-б.) жылғы басылымда «Мазмұн түрі аралас…» болып жалғаусыз беріліп, өзгеріске ұшыраған. Осы сөйлемдегі «шығарма мысалы» тіркесіндегі «шығарма» сөзіне 2013 жылғы алтытомдықта (161-б.) «ның» жалғауы қосылып, «шығарманың» болып берілген. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Кейінгі басылымдарда өзгеріске түскен сөздер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Бірінші бөлім

Сөз өнерінің ғылымы. Түпнұсқа мен 1991 жылғы басылымдағы (348-б.) «Тіл (я лұғат) деп аталады» сөйлемі 1989 жылғы басылымда (147-б.) «Тіл я лұғат деп аталады» деп, жақшасыз берілген екен.

Түпнұсқаның осы тарауында кездесетін «…көрнекі…» сөзі 1989 жылғы басылымда (147-б.) «…көрнекті…» болып берілген. Ал «Ақ жолда» (348-б.) «…өрнегі…» деп өзгерген.

Түпнұсқа (21-б.) мен 1989 жылғы жинақтағы (148-б.) «1) Ішкі пікір жағы, 2) тысқы тіл жағы» деген сөйлем 1991 ж. жинақта (348-б.) «1) Тысқы тіл жағы, 2) ішкі пікір жағы» деп берілген. Түпнұсқа (21-б.) мен 1989 жылғы жинақтың осы тарауында кездесетін (148-б.) «1) Шығарманың түрінің ғылымы, 2) шығарманың тілінің ғылымы» деген сөйлем 1991 ж. жинақта
(348-б.) «1) Шығарманың тілінің ғылымы, 2) шығарманың түрінің ғылымы» деп берілген. 2003 жылғы жинақ орны ауысқан сөздерді түпнұсқалық қалпына келтірген.

Түпнұсқа (21-б.) мен 1989 ж. жинақта (148-б.) «…ғылымы сөз өнерінен» тіркесіне 1991, 2003 ж. басылымдарда (177-б.) «түрінің ғылымы сөз өнерінен» болып берілсе, 2013 ж. алтытомдықта (162-б.) «ал түрінің ғылымы» деп «ал түрінің» сөзі қосылып, өзгеріске түскен.

Түпнұсқадағы 21-б.) «шығарманың тіл өңі» тіркесіндегі «шығарманың» сөзі 2013 ж. алтытомдықта (162-б.) мүлдем кездеспейді. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Осы академиялық жинақта 1926 жылғы мәтін бойынша берілді.

Тіл қисыны (яки лұғат қисыны). Осы тарауда кездесетін «кірпіш», «әдемі» сөздері түпнұсқа мәтінінде «керпіш», «әдеме» деп берілген. Осы академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес бұл сөздер «кірпіш», «әдемі» деп берілді. Түпнұсқада (21-б.), сондай-ақ, 1989 (148-б.), 1991 (348-б.), 2003 (176-б.) ж. жинақтарда «Тіл қисыны» сөзі 2013 ж. (163-б.) жинақта «Сөз қисыны» болып өзгерген. Осы академиялық жинақта түпнұсқа бойынша «Тіл қисыны…» деп түзетілді.

Түпнұсқа (22-б.) мен 1989 ж. жинақта «…иленген балшықтан…» деген сөйлем (148-б.) 1991 (348-б.), 2003 (177-б.), 2013 (163-б.) ж. жинақтарда «…илеген балшықтан…» деп өзгертілген.

Түпнұсқа мәтініндегі (22-б.) «Бұл рас. Бірақ керпіш жақсы болса да қалауы жаман болса онан жақсы үй шықпайды» сөйлемі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан (163-б.) тұтастай түсіп қалған. Осы сөйлемнен кейінгі түпнұсқа мәтініндегі (22-б.) «Сол сияқты тілдің дыбысы жаман болса» деген сөйлемдегі «тілдің» деген сөз 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (163-б.) «сөздің» болып өзгеріске түскен. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (23-б.) және 1991 (349-б.), 2003 (177-б.), 2013 (164-б.) ж. жинақтардағы келесі «…жақсы білу тиіс; оларды тиісті орнына жұмсауын жақсы білуі тиіс» деген тіркес 1989 ж. жинақта (149-б.) «…жақсы білуге тиіс: олардың тиісті орнына жұмсалуын жақсы білу тиіс» деп берілген.

Түпнұсқа мәтініндегі (23-б.) «Сондай-ақ, тіліндегі сөзден құрастырып қисынын келтіріп» сөйлемінде «тіліндегі» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (164-б.) «сөзіндегі» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқа мәтініндегі (24-б.) «өзі іс жүзінде иә ауызша айтып, иә жазып қолданумен біледі» деген сөйлемдегі «иә ауызша айтып» деген тіркес 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан (164-б.) түсіп қалған.

Түпнұсқа мәтініндегі келесі (24-б.) «…ана тіліндегі сөздерді әрқайсысын әртүрлі қолданады. Қысқасынан айтқанда, әркім сөзді өз қалауынша алып, өзі оңтайлы көруінше тұтынады. Әркім өз қалауынша алып, өз оңтайынша алып тұтынған сөзді сол адамның сөзі болады» сөйлеміндегі «сөздерді», «қысқасынан», «сөзді» сөздері 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (164-б.) «сөздердің», «қысқасын», «сөзі» болып өзгеріске түскен. Басқа жинақтар түпнұсқа мәтіні қалпы сақталған.

Түпнұсқа (24-б.) мен 1991 (349-б.), 2003 (178-б.), 2013 (164-б.) ж. жинақтарда «Бәрінің де ой мақсаты бір» деген сөйлем 1989 (150-б.) ж. жинақта «Бәрінің ой мақсаты бір» деп берілген.

Түпнұсқадағы (24-б.) «…тұтынған сөзді…» деген тіркес 1989 ж. жинақта (150-б.) «…тұтынған сөз…» деп, 1991 ж. жинақта (350-б.) «…тұтынған сөздер…» болып өзгертілсе, 2013 ж. жинақта (164-б.) «…тұтынған сөзі…» болып өзгертілген. 2003 жылғы жинақ 1926 жылғы түпнұсқа негізінде қалпына келтірілген. Жоғарыда аталған өзгерістер 1926 жылғы мәтін
бойынша түзетілді.

Сөз талғау. Сөз дұрыстығы. Түпнұсқа (25-б.) мен 1991 (350-б.), 2003 (179-б.), 2013 (165-б.) ж. жинақтардағы «…нәрселерді жақсы біліп, әрқайсысын…» деген сөйлем 1989 жылғы басылымда (150-б.) «… нәрселерді біліп, әрқайсысын…» болып, «жақсы» сөзі түсіп қалған.

Түпнұсқа (25-б.) мен 1989 (150-б.) ж. жинақта «дұрыс орындастыру» тіркесіндегі «орындастыру» сөзі 1991 (350-б.), 2003 (179-б.), 2013 (165-б.) ж. алтытомдықта «орналастыру» болып өзгеріске түскен.

Осы академиялық жинақта аталған өзгеріс түпнұсқа негізінде түзетілді.

Тіл тазалығы. Түпнұсқа (25-б.) мен 1989 (151-б.) ж. жинақтағы «жұртқа сіңіп» тіркесіндегі «сіңіп» сөзі 1991 (350-б.), 2003 (179-б), 2013 (165-б.) ж. басылымдарда «сіңісіп» болып өзгеріске ұшыраған.

Осы академиялық жинақта аталған өзгеріс түпнұсқа негізінде түзетілді.

Тіл (лұғат анықтығы). Түпнұсқадағы (27-б.) «сорамалдап, жорып, ұйғарып қана қоямыз» деген сөйлемдегі «сорамалдап» сөзі 1989 (151-б.), 1991 (351-б.), 2003 (180-б.), 2013 (166-б.) ж. басылымдарда «жорамалдап» болып берілген.

Түпнұсқа (27-б.) мен 1989 (151-б.), 2003 (180-б.), 2013 (166-б.) ж. жинақтарда кездесетін «Жаман қатын алсаңыз» деген сөз тіркесі 1991 ж. жинақта (351-б.) «Жаман қатын алмаңыз» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқа (27-б.) мен 1989 (151-б), 1991 (351-б.), 2003 (180-б.) ж. басылымдарда кездесетін «Жөнді жауап айта алмай» өлең тармағындағы «айта» сөзі 2013 ж. алтытомдық шығармалар жинағында (166-б.) «таба» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқада (27-б.) «Абай ұрыға қас еді: ұры ауылының маңына жоламаушы еді». Мұнда «ұры ауылының маңына» Абай «жолаушы еді» деп те ұғуға болады, ұры Абай «ауылының маңына жоламаушы еді» деп те ұғуға болады» деген сөйлемдегі «жолаушы» сөзі 1989 (152-б.), 1991 (351-б.), 2003 (181-б.), 2013 (167-б) ж. жинақтарда «жоламаушы» болып өзгеріске ұшыраған. Түпнұсқа қалпына келтірілді.

Түпнұсқадағы (28-б.) «Абайдың мына сөзін де екі түр ұғуға болады» деген сөйлемдегі «сөзін де» деген сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында «сөзін» болып берілсе, ал «түр» деген сөз 1989 (152-б.), 1991 (351-б.), 2003 (181-б.), 2013 (167-б.) «түрлі» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқадағы (28-б.) «сабақтасулары шанақ түрде болса, әйтпесе тыныстар орнына қойылмаса» деген сөйлемдегі «шанақ» деген сөзі 1989 (152-б), 1991 (351-б.), 2003 (181-б), 2013 (167-б.) «шатақ» болып өзгеріске түскен. Түпнұсқа қалпына келтірілді.

Түпнұсқада (28-б.) «халыққа ауыл басы молда ұстатып» сөйлеміндегі «халыққа» деген сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (167-б.) «халық» болып берілген.

Түпнұсқадағы (29-б.) «басқа мағынада жұмсалғанда меңзеу өрескел болса» деген сөйлемдегі «жұмсалғанда» сөзі 2013 ж. алтытомдықта (168-б.) мүлдем кездеспейді. Басқа басылымдар түпнұсқадағыдай берілген.

Сондай-ақ, түпнұсқадағы (29-б.), 1989 (152-б.), 2003 (182-б.), 2013 (167-б.) жылғы басылымдарда «…жастардан өзінің тәрбиесіз…» деген сөйлемдегі «тәрбиесіз» сөзі 1991 жылғы жинақта (352-б.) «…жастарға өзінің тәртіпсіз…» деп берілген. Ал қалған басылымдарда түпнұсқадағы қалпы сақталған.

Түпнұсқа мен 1989 (153-б.), 1991 (352-б.), 2003 (182-б.) ж. жинақтардағы «құмырсқаның бір аяғы» тіркесіндегі «аяғы» деген сөзіне 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында «ның» жалғауы қосылып берілген.

Осы академиялық жинақта 1926 жылғы мәтін негізге алынды.

Тіл дәлдігі. Түпнұсқа мәтінінде кездесетін «мағана» сөздері барлық жинақтарда «мағына» болып берілген. Қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес осы академиялық жинақта да «мағына» деп берілді.

Түпнұсқадағы (30-б.) «Амандес…» сөзі 1989 (153-б.), 2003 (182-бет), 2013 (168-б.) ж. басылымдарда «амәндес» болып берілген болса, 1991 ж. басылымда (352-б.) «Әуендес…» болып өзгерген. Түпнұсқадағы «…амандес сөз…» деген тіркес 1991 жылғы басылымда «…әуендес сөз…» болып, 1989 жылғы жинақта «… амәндес сөздер…» деп өзгеріске түскен.

Түпнұсқа (30-б.) мен 1989 (153-б.), 1991 (352-б.), 2003 (182-б.) ж. жинақтардағы «Және де тіл дәлдігіне» тіркесіндегі «және де» сөзі 2013 (168-б.) ж. алтытомдықта кездеспейді.

Түпнұсқадағы (30-б.) «көзімнен көрі» тіркесіндегі «көзімнен» сөзі 1989 (153-б.), 1991 (352-б.), 2003 (183-б.), 2013 (168-б.) ж. жинақтарда «көзіммен» болып өзгеріске түскен. Алайда, контекске қарасақ, «көзімнен» емес «көзіммен» болуы керек. Бұл баспадан кеткен қателік болуы мүмкін. Мағынасына қарай «көзімнен» деген сөз «көзіммен» болып түзетілді.

Бұл басылымда 1926 жылғы мәтін негізге алынды.

Тіл көрнектілігі: Түпнұсқа (31-б.) мен 1989 (154-б.), 1991 (353-б.), 2003 (183-б.) ж. басылымдардағы «дәл айтылуының үстінде» сөз тіркесіндегі «үстінде» сөзі 2013 ж. алтытомдықта «үстіне» болып берілген.

Түпнұсқадағы (31-б.) «деректі затша» тіркесіндегі «затша» сөзі 2013 (169-б.) ж. алтытомдықта «заттарша» болып өзгеріске түскен. Ал 1989 (154-б.), 1991 (353-б.), 2003 (183-б.) ж. басылымдарда түпнұсқадағы қалпы сақталған. Түпнұсқадағы (31-б.) «бернесіз» және «бернелі» деген сөздер «Ақ жолда» (353-б.) «пернесіз» және «пернелі» болып өзгерген. 

Ал 1989, 2003, 2013 жылғы басылымдарда түпнұсқадағы қалпы сақталған. Түпнұсқа мен 1989 (154-б.), 2003 (183-б.), 2013 (169-б.) ж. жинақтарындағы «…затша сипаттайды» деген сөз тіркесіндегі «сипаттайды» сөзі 1991 ж. жинақта (353-б.) «…затша қалыптайды» болып өзгерген. Осы академиялық жинақта түпмәтін (1926 ж.) негізге алынды.

Көріктеу. Түпнұсқа (32-б.) мен 1989 (155-б.), 1991 (353-б.), 2003 (184-б.) ж. жинақтардағы «Көріктеу» тараушасы 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (170-б.) «Көрнектеу» деп өзгертілген.

Түпнұсқаның осы тараушасындағы және басқа да тарауларында келтірілген мысалдарда «Алла» сөзі «Алда» (ادلا (деп берілген. Түпнұсқадағы кездесетін «Алда» деген сөзі бұл академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазылу емлесіне сәйкес «Алла» деп берілді.

Түпнұсқа (33-б.) мен 1989 (155-б.), 2003 (185-б.) жылғы жинақтағы «Көркейту иә жалпы сипатты жалғыз нәрсеге теліп айтқанда, иә нәрседе болмайтын сипатты болатындай етіп айтумен болады» деген сөйлем 1991 ж. жинақта (353-б.) «Көркейту иә жай сипатты болатындай етіп теліп айтумен болады» деп өзгертілген. Ал 2013 жылғы жинақта (170-б.)
«жалғыз нәрсеге теліп айтқанда, я нәрседе болмайтын сипатты» сөйлемі мүлдем түсіп қалған.

Түпнұсқа (33-б.) мен 1989 (155-б.), 1991 (354-б.), 2003 (185-б.) ж. жинақтарда кездесетін «…Жиренше шешен, …басшы…» сөздері 2013 ж. алтытомдық жинақта мүлдем түсіп қалған.

Түпнұсқадағы (33-б.) «…сияқты лебіздерде» деген сөз тіркесі 1991 (354-б.), 2003 (155-б.), 2013 (171-б.) ж. жинақтарда өзгеріссіз берілген болса, 1989 ж. жинақта (155-б.) «…сияқты лебіздерше» болып өзгерген.

Түпнұсқадағы (34-б.) «Аңдыған бөрі кірмес пе? деген өлең жолындағы «кірмес пе» сөзі 1989 (155-б.), 2003 (185-б.), 2013 (171-б.) ж. жинақтарда өзгеріссіз, ал 1991 ж. жинақта (354-б.) «көрмес пе» деп өзгерген.

Түпнұсқа (34-б.) мен 1989 жылғы жинақтағы (155-б.) «Жол тарттық құба шыңға Жемнен шығып» деген тіркес 1991 ж. жинақта (354-б.) «…жонға Жемнен шығып» деп өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқа (34-б.) мен 1991 (354-б.), 2003 (185-б.), 2013 (171-б.) ж. жинақтардағы «Тамызда қызыл мұнар астық шөлге» деген өлең жолы 1989 ж. жинақта (155-б.) «… ыстық шөлге» деп берілген.

Түпнұсқа (35-б.) мен 1989 (156-б.), 1991 (354-б.), 2003 (186-б.) жылғы бестомдықта кездесетін «Ортадан ойып жол салған» тармағы 2013 (172-б.) ж. алтытомдық жинағында түсіп қалған.

Кейінгі басылымдарда өзгеріске түскен сөздер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Меңзеу. Түпнұсқа (35-б.) мен 1989 (156-б.) жылғы жинақтағы «Көрнекілеудің…» деген сөз 1991 ж. жинақта (354-б.) «Көріктеудің…» болып өзгерген.

Өзгеріске түскен сөздер түпнұсқа бойынша қалпына келтірілді.

Теңеу. Түпнұсқа (35-б.) мен 1989 (156-б.), 2003 (186-б.), 2013 (172-б.) жылғы жинақтардағы «Таулардан бұлақ ағар сарқыраған» деген өлең жолындағы «бұлақ» сөзі 1991ж. жинақта (354-б.) «өзен» деп берілген.

Түпнұсқа (35-б.) мен 1989 (156-б.), 2003 (186-б.), 2013 (172-б.) жылғы басылымдардағы «Жел соқса, құйын соқса, бір қалыпта» деген тармақтың «құйын» сөзі 1991 (355-б.) ж. жинақта «ыстық» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқада (36-б.) «Шапақтан бұлт шығар мұнарланып» деген тармақтың «Шапақтан бұлт» деген тіркесі 1989 (156-б.) ж. жинақта «Шапақтап бұлт…», ал 1991 (355-б.), 2003 (186-б.), 2013 (172-б.) «Шапақтан бұлты…» деп берілген.

Келтірілген өлең жолдарының авторын А.Байтұрсынұлы «Алтынсары Ыбырай» деп берсе, 1989 (156-б.), 1991 (355-б.) ж. жинақтарда «Алтынсарин Ыбырай» деп берілген. Ал 2003 (186-б.), 2013 (172-б.) ж. жинақтар түпнұсқаға сай жасалған.

Түпнұсқа (36-б.) мен 1989 (156-б.), 1991 (355-б.), 2003 (186-б.) ж. бестомдықта «өлеңдерде көп келеді» деген тіркестегі «келеді» сөзі 2013 (172-б.) ж. алтытомдық жинақта «кездеседі» болып өзгеріске түскен.

Түпнұсқа (36-б.) мен 2003 (187-б.) ж. жинақтағы «Келтеленген жібектей» тармағы 1989 (157-б.), 1991 (355-б.), 2013 (173-б.) ж. жинақтарда «Келтеленген…» сөзі «Күлтеленген…» деп өзгертілген.

Сондай-ақ, түпнұсқа (36–37 б.) мен 1989 (157-б.), 2003 (187-б.), 2013 (173-б.) ж. жинақтағы «Қара албасты қабақтай, Піскен алма сабақтай…» деген өлең жолдарындағы «қабақтай», «сабақтай» теңеулері 1991 (355-б) ж. жинақта «қабақты», «сағақты» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (37-б.) «От орындай тұяқтан» тармағындағы «орындай» сөзі 1989 (157-б.), 1991 (355-б.), 2003 (187-б.), 2013 (173-б.) ж. басылымдарда «орнындай» болып берілген.

Түпнұсқада (37-б.)
«Бұқар барсаң құлаң бар,
Құлакты көр де, шашым көр»
өлең жолдарындағы «құлакты» сөзі 1989, 1991, 2003, 2013 ж. жинақтарда «құлаңды» болып берілген. Түпнұсқада берілген бұл өлең тармағындағы «құлак» сөзі баспадан кеткен қателік болуы мүмкін. Себебі, «к» әрпінің үстіне үш ноқат түссе, «ң» әрпі болып оқылып, «құлаң» деген сөз шығады. Жыр жолдарының мағынасына сәйкес, «қолаң» сөзі қисынға келеді. Дала фольклоры антологиясының алғашқы томы («Дала фольклорының антологиясы, 2019. Т.1.,») «Ер Тарғын» жыр жинағында (375-б.)
«Бұқар барсаң, қолаң бар,
Қолаңды көр де шашым көр!»
деп берілген. Түпнұсқада келетін «құлаң» сөзі «Ер Тарғын» жырында «қолаң» деп жазылғаны ескеріліп, академиялық жинақта бұл сөз «қолаң» деп өзгертілді.

Түпнұсқадағы (37-б.) «Әдейі теңеу жоғарыдағы келтірген жоғарыда келтірілген мысалдардағы теңеулер» деген сөйлемдегі «келтірген» сөзі 1991 (355-б.), 2003 (188-б.) «келтірілген», 2013 (174-б) ж. жинақта «жоғарыда келтірілген» болып берілген. 1989 ж. жинақта түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқа (37-б.) мен 1991 (355-б.), 2003 (187-б.), 2013 (173-б.) «Зергер барсаң қасында» тармағы 1989 (157-б.) ж. жинақта «Зергерге барсаң…» деп өзгеріске ұшыраған.

Кейінгі басылымдарда өзгеріске түскен сөздер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Ауыстыру. Түпнұсқада (38-б.) «Мұнда күннің желдетуі…», «келтіретін зақымы» сөз тіркестеріндегі «Мұнда», «келтіретін» сөздері 2013 (174-б.) ж. алтытомдықта «Мына», «келтірген» болып өзгеріске түскен.

Сондай-ақ, осы тараушадағы түпнұсқада келетін «сөзді өзгелеп айту» тіркесіндегі «сөзді» деген сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан мүлдем түсіп қалған. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Бұл академиялық жинақта аталған өзгерістер түпнұсқа бойынша қалпына келтірілді.

Бейнелеу. Түпнұсқадағы «Қырық мысалдан» келтірілген мысалда (39-б.) «Бұйдайлар басы толық иіліп тұр» тармағындағы «Бұйдайлар» сөзі 1989 (158-б.), 1991 (356-б.), 2003 (188-б.), 2013 (174-б.) «Бидайлар» болып берілген. Осы академиялық жинақта «Бидайлар» деп берілді.

Түпнұсқа (39-б.) мен 1989 (158-б.), 2003 (189-б.), 2013 (175-б.) ж. жинақтардағы «Шақырып тұрар, құбылып кел деп мұнда» деген өлең жолындағы «құбылып» сөзі 1991 (356-б.) ж. жинақта «…күліп…» болып өзгерген.

Түпнұсқа (39-б.) мен 2003 (189-б.) басылымдағы «Алтынсары Ыбырай», «Наушабай Нұржаны», «Қожамжан» атаулары 1989 (158-б.) ж. жинақта «Алтынсарин Ыбырай», «Наушабаев Нұржан», «Ақ жолда» «Алтынсарин Ыбырай», «Наушабай Нұржаны», 2003 (189-б.) «Алтынсары Ыбырай», «Наушабай Нұржаны» деп, ал 2013 (175-б.) «Алтынсары Ыбырай», «Наушабайдың Нұржаны», «Қожамжар» деп берілген.

Түпнұсқадағы (39-б.) «…жана тауым» деген тіркес 1989 (158-б.) ж. жинақта «…жаңа тауым», ал 1991 (356-б.), 2003 (189-б.), 2013 (175-б.) ж. жинақтарда «…және Тауым» деп өзгертілген. Түпнұсқадағы (39-б.) «Сұбықанқұл сұңқар…» деген тіркес 1989 (158-б.) «Сүбіқанқұл сұңқар…», 1991 (356-б.), 2003 (189-б.) «Сұбқанқұл сұңқар…» деп, ал 2013 (175-б.) «Сыбанқұл сұңқар…» деп өзгерістерге ұшыраған.

Түпнұсқа (39-б.) мен 1991 (356-б.), 2003 (189-б.), 2013 (175-б.) ж. жинақтарда «Атаңыз қиналады…» деген тіркесте «Атаңыз…» сөзі 1989 (158-б.) ж. жинақта «Анаңыз…» болып өзгерген.

Түпнұсқадағы (40-б.) Шернияз ақыннан келтірілген мысалда
«Көшкенде көштің көркі көгіршінім,
Қадірі кетсе мұның өтеді деп»
деген өлең жолдарындағы «көгіршінім» сөзі 1989 (158-б.), 1991 (356-б.), 2003 (189-б.), 2013 (175-б.) ж. басылымдарда «көгершінім» болып берілген. Осы академиялық жинақта бұл сөз қазіргі орфографиялық жазылу емлесіне сәйкес «көгершінім» болып берілді.

Түпнұсқадағы «Ер Тарғын» жырынан келтірілген мысалда

«Асыранды қазы едім.
Жылқыда шаңқан боз едім»
өлең жолдарындағы «қазы», «боз» сөздері 2013 ж. алтытомдық жинақта (175-б.) «қызы», «бозы» болып өзгеріске түскен. 1989 (158-б.), 1991 (356-б.), 2003 (189-б.) ж. жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы келесі (40-б.) «Белбеуді бел қышиды шешерінде» тармағындағы «шешерінде» сөзі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (176-б.) «шешеріңде» болып берілген. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (41-б.) «келтірген мысалдардағы», «жел сөз» тіркестеріндегі «келтірген» сөзі «келтірілген» деп, ал «жел сөз» деген сөзі «суық жел» болып өзгеріске ұшыраған. 1989 (159-б.), 1991 (357-б.), 2003 190-б.) ж. жинақтарда түпнұсқадағыдай берілген.

2003 (190-б)., 2013 (176-б.) ж. жинақтарда «…тілдікі болады да … лұғаттікі болады» деген тіркес түпнұсқадағыдай берілсе, ал 1989 (159-б.) «…тілдік болады да … лұғаттік болады», 1991 (357-б.) басылымда «…тілдегі болады да … лұғаттағы болады» деп өзгерістерге ұшыраған.

Түпнұсқада (41-б) «…бақыт құс…» деп берілген сөз 1991 (357-б), 2003 (190-б), 2013 (176-б) ж. жинақтарда өзгеріссіз келтірілген болса, 1989 (159-б) ж. жинақта «…бықыт құс…» болып қате берілген.

Кейінгі басылымдарда өзгеріске түскен сөздер осы академиялық жинақта түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Алмастыру. Түпнұсқадағы (41-б.) «ондай ауысу» тіркесі 2013 жылғы алтытомдықта (176-б.) «андай ауыстыру» болып өзгеріске ұшыраған. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (41-б.) келесі «ұйқыда жатқанда», «ауылдың адамы» тіркестеріндегі «жатқанда» деген сөз 2013 ж. (176-б.) «жатыр» болып, ал «ауылдың» деген сөз мүлдем кездеспейді. Басқа басылымдарда түпнұсқадағыдай берілген.

Түпнұсқадағы (42-б.) «…Кеншібайдың айтысқан… Кеншібайдың сөзінде…» деген тіркес 1989 (159-б.) ж. жинақта «Кенішбайдың… Кенішбайдың сөзінде…» деп, ал 1991 (357-б.) ж. жинақта «Кеншімбайдың…», 2003 (190-б.) «…Кеншінбайдың…», 2013 (177-б.) «…Кеншімбай…» деп берілген.

Түпнұсқадағы «бұлғары» деген сөз 1989 (159-б.), 1991 (357-б.), 2003 (190-б.), 2013 (177-б.) ж. басылымдарда «былғары» деп берілген. Осы академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес «былғары» деп берілді.

Түпнұсқа (42-б.) мен 1989 (160-б.), 1991 (357-б.), 2003 (191-б.) ж. жинақтардағы «Мұнда» деген сөз 2013 (177-б.) ж. алтытомдықта «мұндағы» болып беріліп, «киім орнына киімдердің істелген заты» деген сөйлем 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында мүлдем түсіп қалған.

Келесі 1989 (160-б.) ж. жинақта «…иесін айтамыз» деген тіркес түпнұсқадағыдай (42-б.) берілсе, 1991 (357-б.), 2003 (191-б.), 2013 (177-б.) ж. жинақтарда «…иесін атаймыз» деп өзгеріске ұшыраған. Бұл академиялық жинақта түпнұсқа бойынша қалпына келтірілді.

Кейіптеу. Түпнұсқа (42-б) мен 1989 (160-б), 2003 (191-б), 2013 (177-б) ж. жинақтардағы «Жансыз нәрсені жанды нәрсенің күйіне…» деген тіркес 1991 (357-б) ж. жинақта «Жансыз нәрсенің күйіне…» болып қысқартылған.

Түпнұсқадағы (43-б.) «Қапқаздан шықты жайнап, қылып у-шу» өлең тармағындағы «Қапқаздан» деген сөз 1989 (160-б.), 1991 (358-б), 2003 (191-б.), 2013 (177-б.) ж. жинақтарда «Кавказдан» болып берілген. Осы академиялық жинақта қазіргі орфографиялық жазу емлесіне сәйкес бұл сөз «Кавказ» болып берілді.

Түпнұсқадағы осы өлеңде кездесетін (43-б.) «Кім қытықса жолымда күйреткенмін» өлең тармағындағы «қытықса» сөзі 1989 (160-б.), 1991 (358-б.), 2003 (192-б.), 2013 (178-б.) ж. басылымдарда «қақтықса» болып өзгеріске ұшыраған. Мүрсейт қолжазбалар негізінде дайындалған 2020 жылы жарық көрген Абайдың академиялық жинағында «қақтықса» деп берілген. «Қақтықса» деген сөз қисынға келеді. Баспадан кеткен қателік болуы мүмкін.

Сондай-ақ, түпнұсқа (43-б) мен 1989 (160-б), 2003 (192-б), 2013 (178-б) жылғы басылымдардағы «Бұлттың суын ішіп ержеткенмін» деген өлең жолындағы «суын» сөзі 1991 (358-б) жылғы жинақта «сүтін» деп берілген.

Түпнұсқадағы (44-б.) келесі «Тау-тасқа, адамзатқа келіп жанжал» деген өлең жолының «келіп» сөзі 1989 (160-б.), 1991 жылғы жинақтарда (358-б.) «салып» деп өзгеріске ұшыраған. 2003 (192-б.), 2013 (178-б.) жылғы басылымдарда түпнұсқадағы қалып сақталған.

Және де «Асау терек долданып, буырқанып» деген өлең 1989 жылғы басылымда «Лермонтовтан» деп берілген. «Ақ жол» (358-б.), 2003, 2013 ж. басылымдар мен түпнұсқада «Абай» деп көрсетілген.

Абайдың «Асау Терек долданып, буырқанып» деген өлеңінде «Кім қақтықса жолымда күйреткенмін» деген жолы түпнұсқада «Кім қитықса жолымда күйреткенмін» деп берілген. М.Ю. Лермонтовтың «Дары Терека» (1898 жылы жазылған) атты бұл өлеңін Абай «Теректің сыйы» деген атпен аударғаны белгілі. Ахмет Байтұрсынұлы өз еңбегіне бұл өлеңді толық алмастан, «Әпкелген бұғы менен маралым бар» деген жолға дейінгі алғашқы бес шумақты ғана берген. Абайдың 1909 жылғы алғашқы басылымында «Қатынды алды, қитықсыз араласты» деген жол кездеседі. Мәтінде «Кім қитықса», «Қитықсыз араласты» сөздері кездесетіндігін ескеріп, бұл жинақта «Әдебиет танытқыштың» түпнұсқасын негізге алып, «қитықса» деп бергенді жөн деп таптық.

Түпнұсқадағы Абайдың осы аудармасынан келтірген мысалдың «Сәлем-сауқат әкелдім, қос көріп ал» деген соңғы тармағындағы «қос» сөзі 1989 (160-б.) ж. жинақта «қош» болып берілсе, 1991, 2003, 2013 ж. басылымдарда «хош» деп берілген. Бұл баспадан кеткен қателік болуы мүмкін. Себебі, «с» әрпінің үстіне үш ноқат қойылса, «ш» болып, бұл сөз «қош» деп оқылады. Мүрсейіт қолжазбалар негізінде дайындалған 2020 жылы жарық көрген Абайдың академиялық жинағында (343-б.) бұл сөз «қош» болып берілген. Аталған сөз бұл академиялық жинақта «қош» болып берілді.

Бернелеу. Түпнұсқа (44-б) мен 1991 (358-б), 2003 (193-б) ж. жинақтарда кездесетін «…бернелеу болады» мен «…айналып кеткен болады», «…сөздің түрі болады» тіркестері 1989 (161-б) ж. жинақта «…бернелеу», «…айналып кеткен», «…сөздің түрі» деп «болады» сөздері түсіп қалған. Ал 2013 ж. жинақта (178-б.) «Қазақтың бернемен сөйлеп отыр дегені осы бернелеу болады» деген сөйлем толығымен түсіп қалған.

Түпнұсқа мәтінінде (44-б.) «Қазақтың бернемен сөйлеп отыр дегені осы бернелеу болады» сөйлемі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында (178-б.) мүлдем кездеспейді. Түпнұсқада келесі сөйлемдегі «Бейнелеу бернелеумен» сөз тіркесі 2013 ж. алтытомдық шығармалар жинағында (178-б.) «Бейнелеу мен бернелеудің» болып орны ауысқан. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқа (44-б.) мен 1989 (161-б.), 1991 (358-б.), 2003 (192-б.) ж. жинақтарда «Көңілін көгертуге құл халықтың» деген өлең тармағындағы «құл» деген сөз 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағында «құр» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (45-б.) «Айналып, аламен деп, отқа күйген» тармағындағы «аламен» сөзі 1989 (161-б.), 1991 (358-б.), 2003 (193-б.), 2013 (179-б.) ж. жинақтарда «аламын» болып өзгеріске түскен. Контекстік мағынасы «аламын» деген дұрыс келеді. Осы академиялық жинақта «аламын» болып берілді.

Түпнұсқадағы (45-б.) «Мұнда «мен бір шам» дегеннен бастап аяғына шейін бейнелеу болады» деген сөйлемдегі «мен бір шам»… шейін бейнелеу…» деген тіркестер 1989 (161-б.) ж. жинақта «сен бір шам»…шейін бейнелеу…» деп берілсе, 1991 (358-б.) ж. жинақта «мен – пәруана»… дейін» деп берілген, ал 2003 (193-б.), 2013 (179-б.) ж. жинақтарда «мен бір шам»… дейін» деп берілген. Алайда, контекске қарасақ, «мен» емес «сен» болуы керек. Бұл баспадан кеткен қателік болуы мүмкін. Мағынасына қарай «мен» деген сөз «сен» болып түзетілді.

Түпнұсқадағы (45-б.) «Бернелеу мысалы» деген сөз тіркесі 2003 (193-б.) ж. жинақта «Бейнелеу мысалы» деп берілсе, бұл сөз 2013 ж. жинақта (179-б.) «Бейнелеудің тағы бір мысалы» деп өзгеріске ұшыраған. Ал қалған басылымдарда түпнұсқадағы қалпы сақталған.

Түпнұсқа мен 1989 (162-б.), 1991 (359-б.), 2003 (193-б.) ж. жинақтардағы «Бұл келтірген екі мысалдың екеуінде де адамның күйінің» деген сөйлемдегі «келтірген», «адамның» сөздері 2013 жылғы алтытомдықта «келтірілген», «адам» болып берілген.

Түпнұсқа (47-б) және 1991 (359-б), 2003 (194-б) ж. жинақтардағы «Көңілін көгертуге…» деген тіркес 1989 ж. жинақта (162-б.) «Көңілін көтеруге..» деп өзгертілсе, 2013 ж. жинақта (180-б.) «деген бернелеудің айырықша баяндауы жоқ. Бірақ кімге айтылып отырған сөз екенінің ұшығы көрсетілген; «Көңілін көгертуге құл халықтың» деген сөйлем қалып қойған.

Түпнұсқа (47-б.) мен 1991 (359-б), 2003 (194-б), 2013 (180-б) «Әдемі бернелеуге…» деген сөз тіркесі 1989 (162-б) ж. жинақта «бернелеу» деген «бейнелеу» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (48-б.) «Мұнда бернелеуге керек болатын лұғат жайнақылығы да, лұғат ойнақылығы да түгел. Бұл мысалдың ішкі астыртын мағанасын қойып» деген сөйлемнің «лұғат ойнақылығы да түгел. Бұл мысалдың ішкі астыртын мағанасын қойып» сөйлемі 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан (181-б) мүлдем түсіп қалған.

Түпнұсқадағы (48-б) «Кемпір, наз, өкпе, үшін қойып жатып» өлең тармағы 1989 ж. жинақта (163-б.) «Кемпір наз-өкпелерін қойып жатып» деп берілсе, қалған жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Сондай-ақ түпнұсқа (49-б.) мен 1989 (164-б.), 1991 (360-б.) ж. жинақтардағы «Солар да тап-тату жүр, біздер түгіл» өлең тармағындағы «тап-тату» сөзінен кейін 2003 (195-б.), 2013 (181-б.) ж. жинақтарда «боп» сөзі қосылып берілген.

Келесі «Тиіссіз сөгіп…» деген тіркес 1991 (360-б.), 2003 (196-б.), 2013 (182-б.) ж. жинақтарда тұпнұсқа қалпы сақталса, 1989 ж. жинақта (164-б.) «Тыюсыз сөгіп» болып өзгерген.

Сондай-ақ «Расты рас демей, танамыз ба?
Бір сөтке татулық жоқ арамызда.
Тұрмайтын ренжуге аз нәрсеге»
деген өлең жолдарындағы «сөтке» сөзі 1989 ж. жинақта (164-б.) «сәтке», 1991 ж. жинақта «тәулік» болып, ал «Расты рас демей» деген тіркес 1991 ж. жинақта (360-б.) «Расын рас демей», «аз» деген сөз «әр» болып өзгертілген.

Түпнұсқа (50-б.) мен 1989 (164-б.), 2003 (196-б.), 2013 (182-б.) жылғы басылымдардағы «…жанына келіп…» тіркесі 1991 жылғы басылымда (361-б.) «…қасына келіп…» деп берілген.

Түпнұсқадағы (49-б.) «Тура жол сонан артық табамыз ба?» тармағындағы «сонан» деген сөз 2013 ж. алтытомдық жинақта (182-б.) «содан» болып берілген. 1989 (164-б.), 1991 (360-б.), 2003 (196-б.) ж. жинақтарда түпнұсқадағыдай берілген.

Түпнұсқадағы (50-б.) «Құшағын жазыт ала жүгірісті» тармағындағы «жазыт» сөзі 1989 (164-б.), 1991 (361-б.), 2003 196-б.), 2013 (182-б.) ж. жинақтарда «жазып» болып берілген. Кейінгі жарық көрген басылымдар контекске сәйкес келеді. Түпнұсқада баспадан қателік кеткен деуге негіз бар. Сондықтан да, бұл сөз мағынасына орай «жазып» деп берілді.

Түпнұсқа (50-б.) мен 1989 (164-б.), 2003 (196-б.), 2013 (182-б.) ж. жинақтардағы «Екеуін зордан ғана айырысты» деген тармақтағы «зордан ғана» тіркесі 1991 ж. жинақта (361-б.) «…зорға әрең…» деп берілген.

Түпнұсқадағы (50-б) «Етпесе ит әдетін адасады» деген тармағы 1989 ж. жинақта (164-б.) «Әйтпесе ит әдетін…» болып, 1991 ж. жинақта (361-б.) «Өйтпесе ит әдетінен…», 2003 (196-б.), 2013 (182-б.) ж. жинақтарда «Әйтпесе ит әдетінен…» болып өзгерген.

Осы академиялық жинақта кейінгі басылымдар тарапынан өзгеріске ұшыраған сөздер түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Әсірелеу. Түпнұсқа және (51-б.), 2003 (197-б.), 2013 (183-б.) ж. жинақтарда берілген «Ұмтылғанда қысынып» деген тіркестегі «қысынып» сөзі 1989 (165-б.) жылғы жинақта «қызынып», ал 1991 (361-б) жылғы жинақта «қысылып» деп берілген.

Түпнұсқаның осы тарауында кездесетін «Қош айту қиын болды кетер жерге» тармағындағы «кетер жерге» тіркесі 1991 (362-б.) жылғы жинақта «…кетер кезде» деп берілген. Ал 1989 (165-б.), 2003 (198-б.), 2013 (184-б.) жылғы басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Осы академиялық жинақта кейінгі басылымдар тарапынан өзгеріске ұшыраған сөздер түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Мезгеу. Түпнұсқа (52-б.) және 1991 (362-б.), 2003 (198-б.), 2013 (184-б.) ж. жинақтардағы «…екінші бір ұғым…» деген тіркес 1989 ж. басылымда «екінші ұғым…» болып «бір» сөзі түсіп қалған.

Түпнұсқа (52-б.) мен 1989 (166-б.), 2003 (198-б.), 2013 (184-б.) ж. жинақтардағы «Мезгеу» тақырыпшасы 1991 жылғы басылымда (362-б.) «Меңзеу» болып өзгерген.

Түпнұсқа (53-б.) мен 2003 (198-б.), 2013 (184-б.) ж. жинақтарда «Отыз тістен шыққан сөз емес, қырық рулы…» деген сөйлем 1989 ж. жинақта (166-б.) «Отыз тістен шыққан сөз отыз емес, қырық рулы…» болып өзгерсе, 1991 ж. жинақта (362-б.) «Отыз тістен шыққан сөз қырық рулы…» деп өзгеріске түскен.

Түпнұсқа (53-б.) мен 1989 (166-б.), 2003 (199-б.), 2013 (185-б.) ж. жинақтардағы «Ант ішкен…» тіркесі 1991 ж. жинақта (362-б.) «Ант ішіп…» болып өзгерген.

Түпнұсқадағы (53-б.) Бұдабай ақыннан келтірілген мысалда «Қарасын Алтынбектің түндігіне» тармағы 1989 (166-б.) ж. жинақта «Қарарсың Алтынбектің түндігіне», «Ақ жол» (362-б.) мен алтытомдық шығармалар жинағында (185-б.) «Қаларсың Алтынбектің түндігінде», бестомдық  шығармалар жинағында (199-б.) «Қаларсың Алтынбектің түндігіне» болып өзгеріске түскен.

Осы академиялық жинақта кейінгі басылымдар тарапынан өзгеріске ұшыраған сөздер түпнұсқа мәтіні бойынша қалпына келтірілді.

Әсерлеу (лептеу). Түпнұсқа мәтініндегі (54-б.) «Әсерлеудің асылы осынан шығады» деген сөйлем 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинақтан (185-б.) мүлдем түсіп қалған. Басқа басылымдарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Әсерлеу (лептеу). Арнау. Түпнұсқадағы (54-б.) «сұрай арнаулардың мысалдары» тіркесіндегі «арнаулардың» деген сөз 1989 (167-б.), 1991 (363-б.), 2003 (200-б.), 2013 (186-б.) ж. жинақтарда көптік жалғаусыз «арнау» болып қана берілген.

Түпнұсқа (54-б.) мен 1989 (167-б.), 2003 (200-б.), 2013 (186-б.) ж. басылымдардағы «Мүбтәла қып салғандай мұнша азапқа» тармағы 1991 (363-б.) ж. жинақта «Мұншама ғып салғандай бұл азапқа» болып өзгеріске ұшыраған.

Түпнұсқадағы (55-б.) «Маса» жинағынан келтірілген мысалда «Қол жетіссін дегеніміз бе азатқа?» деген өлең жолындағы «қол жетіссін» деген сөз тіркесі 1989 (167-б.), 1991 (363-б.), 2003 (200-б.), 2013 (186-б.) ж. басылымдарда «қолы жетсін» болып берілген. А. Байтұрсынұлының 1922 ж. «Қазан» баспасынан жарық көрген «Маса» жинағының түпнұсқасында да (38-б.) «Қол жетіссін дегендік пе азатқа?» болып берілген. «Әдебиет танытқыш» еңбегі мен «Маса» жинағында «дегеніміз бе» және «дегендік пе» деген сөздерде ғана айырмашылық бар. Осы академиялық жинақта бұл тіркес түпнұсқа бойынша берілді.

Сондай-ақ, түпнұсқа (55-б.) мен 1989 (167-б.), 2003 (200-б.), 2013 (186-б.) ж. жинақтардағы «Балабамның таулары» деген тармағы 1991 (36.3-б.) ж. жинақта «Балапанның таулары» болып өзгерген.

Ал түпнұсқадағы келесі (56-б.) «Қан қарадан жасқанбай…» деген тіркестегі «қан» сөзі 1989 жылғы жинақта (167-б.) «Хан қарадан жасқанбай…» болып берілсе, 1991 (363-б.) ж. жинақта кездеспейді.

Түпнұсқадағы (56-б.) Қобыланды батыр жырынан келтірілген мысалда «Жан көке, кімге тапсырдың?» деген тармағы 2013 жылғы алтытомдық шығармалар жинағынан (187-б.) мүлдем түсіп қалған. Басқа жинақтарда түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқада (57-б.) және 1989 (168-б.), 2003 (201-б.), 2013 (187-б.) ж. жинақтарда кездесетін «Сарыарқа сайран жерім—ай» деген тармақтағы «сайран» сөзі 1991 ж. жинақта (364-б.) «қайран» болып өзгертілген.

Сонымен бірге, түпнұсқа (57-б.) мен 1989 ж. жинақтағы (168-б.) «Тоқталсайшы ыстық қан» деген өлең жолындағы «тоқталсайшы» сөзі 1991 ж. жинақта (364-б.) «Тоқталмапты…» болып берілген. 2003 (201-б.) ж. бестомдық пен 2013 (188-б.) ж. алтытомдықта түпнұсқа қалпы сақталған.

Түпнұсқадағы (58-б.) жарлай арнау мысалдарына келтірген Орынбай ақынның есімі «Орымбай ақын» болып беріліпті. Кейінгі жарық көрген барлық басылымдарда «Орынбай ақын» болып берілген. Осы академиялық жинақта бұл есім «Орынбай ақын» болып берілді.